N. M. Alovddinova Ilmiy va pedagogik xizmatlar markazi direktori

52
TEXNOLOGIYA VA DIZAYN YO‘NALISHI
42-rasm.
Metallarni qirqishda bolg‘a dastasini ushlash usullari:
a) barmoqlarni siqmay; b) barmoqlarni siqib.
Qirqishda bolg‘a bilan urishning uch xil usuli qo‘llaniladi. Usullar 
panja
, 
tirsak
va 
yelka zarbi
deb ataladi (43-rasm). Panja zarbi faqat qo‘l panjasining harakati bilan 
amalga oshiriladi. Bunday usul o‘ta yupqa qirindilar chiqarishda, g‘adir-budurliklarni 
hamda ozgina bo‘rtiqlarni yo‘qotishda qo‘llanadi.
Tirsak zarbi qo‘lning tirsakdagi harakati bilan (qo‘l barmoqlarini yozib va siqib, panja va 
bilakni yuqoriga ko‘tarish va pastga tushirish orqali) bajariladi.
Zubiloni elektr charx yordamida charxlash
O‘tmaslashgan zubiloni charxlash elektr charx yordamida bajariladi. Charxlarga 
o‘rnatiladigan toshlar halqa shaklidagi abraziv materiallardan iborat. Abraziv materiallar 
qattiqligi yuqori bo‘lgan donlardan iborat bo‘lib, ularning maydalangan donachalari 
o‘tkir qirrali bo‘ladi. Bu o‘tkir qirrali donachalarni biriktirish natijasida hosil qilingan 
charxtoshlar o‘zidan yumshoq materiallarni charxlaydi, ya’ni yupqa metall qirindi 
chiqarib, materialni o‘tkirlaydi.
Charxtoshlar elektr dvigatel yordamida harakatga keltiriladi. Elektr charxlarda 
(44-rasm) toshning aylanish tezligi katta bo‘lib, charxlash vaqtida uchib ketish hollari 
uchrab turadi. Buning oldini olish maqsadida charx toshlari valga planshaybalar 
yordamida mustahkam o‘rnatiladi.
a)
b)
d)
43-rasm.
Bolg‘a bilan zarb berish usullari:
 a) panja zarbi; b) tirsak zarbi; d) yelka zarbi.
15 d
an 3
0 g
ac
ha
a)
b)
@edurtm_uz

---

53
44-rasm.
Elektr charx:
1 – stanina; 2 – kolonka; 3 – himoya 
oynasi; 4 – charxtosh; 5 – tirgak;
6 – tirgakni qotirish vinti; 7 – boshqaruv 
qutisi.
Charxtoshni valga o‘rnatganda, uning bir tekis aylanishiga e’tibor beriladi. Yorilgan 
yoki darz ketgan, chetlari uchgan toshlardan foydalanilmaydi.
Elektr charxlarda charxlashda shikastlanmaslik uchun ishlayotgan odam toshning 
yon tomonida turib charxlashi lozim. Shuningdek, tosh ishlayotgan odamga yoki tig‘ga 
qarama-qarshi tomonga aylanishi kerak. Aks holda charxlash vaqtida uchib chiqqan 
kukun ko‘zga zarar yetkazadi. Bundan qat’iy nazar, himoya ko‘zoynagi taqib ishlash 
yoki dastgohga o‘rnatilgan himoya oynagini tushirib olish, kukun xonadan tashqariga 
chiqarib yuboriladigan bo‘lishi lozim.