Н.Қ. ЙЎлдошев, В. И набоков, О. А. Арипов, О. АҲмедов

Давлат бошқаруви идоралари(ДБИ) бир неча даражалар билан 
бериладилар: 
- марказий ҳукумат– сиѐсий жараѐнлар натижасида ташкил қилинган 
юридик шахс, у қонунчилик, ижроия ва суд ҳокимиятига эга бўлади; 
- ҳокимият идоралари ва минтақалар бошқаруви; 
- ҳокимиятнинг маҳаллий ижроия идоралари. 
Марказий ҳукумат даромадларининг куйидаги турларини олади: 
солиқлар, божлар, қарз маблағлари, хусусийлаштириш, ҳар хил жамғармалар 
ва бошқалардан олинадиган маблағлар. 
Марказий ҳукуматнинг харажатларида қуйидагилар киради: 
- жамоавий 
фойдаланиш 
хизматларини 
тақдим 
этиш(мудофаа 
ташкилоти, ҳуқуқни муҳоқаза қилиш, соғлиқни сақлаш, фан ва таълим ва 
ҳ.к.); 
- уй хўжаликларини имтиѐзли таъминлаш(турар-жой, коммунал 
хўжалиги хизматлари , нон, сутнинг арзон навлари ва ҳ.к.); 
- айрим 
категорияларга 
трансфертлар(субсидиялар, 
ѐрдамлар, 
имтиѐзлар), шу жумладан нафақаларга қўшимчалар, нафақахўрлар, 
талабалар, мактаб ўқувчилари йўл ҳақи қийматининг ярими тўлаш ва ҳ.к. 
Оралиқ истеъмол учун товарлар ва хизматлар ишлаб чиқарувчи 
нокорпаратив корхоналар(давлат босмахоналари, ҳисоблаш марказлари, 
ҳукумат алоқаси) бошқарувнинг уларни ташкил қилган идоралари таркибида 
кўриб чиқилади. 
Нотижорат муассасалар, (НТМ)- бу иқтисодий фаолиятнинг фойда 
олиш мақсадини кўзламасдан товарлар ва хизматларни ишлаб чиқариш учун 
ташкил қилинадиган субъектларидир. НТМ фаолиятининг асосий мақсадлари 
қуйидагилар: 
- корпоратив корхоналар, давлат бошқаруви идоралари (ДБИ), хусусий 
шахсларга жамоавий хизмат кўрсатиш; 

---

181 
- аҳолининг маълум қатламларини ижтимоий ҳимоялаш. 
НТМ ҳар хил институционал бирликлар(корпоратив корхоналар, ДБИ, 
томонидан ташкил қилиниши мумкин.
НТМ ҳуқуқий статуси низом томонидан белгиланади, улар мустақил 
ташкилотлар бўладилар. 
НТМ ҳам бозор ва нобозор ишлаб чиқариши билан шуғулланишлари 
мумкин: 
а) бозор НТМ –ўз харажатларини тўлиқ ѐки қисман қоплайдилар. Улар 
бозор хизматларини ишлаб чиқарадилар. бундай НТМ га қуйидагилар 
кирадилар: 
- пулли университетлар , коллежлар, касалхоналар; 
- корхоналарга хизмат кўрсатувчи нотижорат ташкилотлар (савдо 
палаталари, илмий-таъқиқот муассасалари, реклама бюроси, тадбиркорлар 
ассоциациялари ва бошқалар)
б) нобозор НТМ – молиялаштиришнинг бошқа манбаларига мўлжалан-
тирилганлар (бадаллар, ҳайриялар, бюджетдан молиялаштириш). Бундай 
НТМ га қуйидагилар киради: 
- истемолчилар ассоциациялари, уюшмалар, сиѐсий партиялар, рацио- 
нализаторлик ва кашфиѐтчилик жамиятлари, илмий ва диний жамиятларнинг 
шахсий аъзоларига хизмат курсатувчи НТМ. Ресурслари бадаллар ҳисобидан 
шакллантирилади ; 
- ҳайрия фаолияти билан шуғулланувчи НТМ. Уларнинг ресурслари 
бадаллар, ҳайрия маблағлари, ҳукуматнинг ѐрдам пуллари ҳисобига 
шакллантирилади; 
- ҳукумат томонидан молиялаштириладиган ва назорат қилинадиган 
НТМ - бу муассасалар атроф-муҳитини муҳофаза қилиш, бухгалтерия ҳисоби 
ва статистика, соғлиқни сақлаш ва таълим соҳасида стандартларни ишлаб 
чиқиш билан шуғулланадилар. Улар давлат бошқаруви идораларига 
кирадилар. 

---

182