N. J. Toshmanov rivojlanish biologiyasi

Hujayra  ustki  yuzasining  maxsus  tuzilmalari.
  Kо„pgina  hujayralarning 
ustki  yuzasida  –  apikal  plazmatik  membrananing  mayda  о„simtalari  bо„lgan 
mikrovorsinkalar  kо„rinadi.  Kо„pincha  mikrovorsinkalar  betartib  joylashadi. 
Ingichka  ichak  jiyakli  hujayrasining  apikal  qismidagi  mikrovorsinkalar  tartibli 
joylashgan. 
Oddiy  mikroskopda  mikrovorsinkalar  jiyaklar  holida  kо„rinadi,  har  bir 
hujayrada  mikrovorsinkalar  taxminan  3000  ta  bо„lib,  hujayraning  apikal  qismi 
maydonini  о„ta  kattalashtiradi.  Mikrovorsinkalar  murakkab  tuzilma  hisoblanib, 
unda yuqorida aytib о„tilgan uch zonani (glikokaliks, plazmatik membrana va ichki 
zonani) farq qilish mumkin (7-rasm). 
 
7-rasm. Ichak epitelisi apikal qimidagi mikrovorsinkalarining elektron fotografiyasi. 
Mikrovorsinkaning  glikokaliks  zonasi  nozik  ipsimon  va  donador 
elementlardan  tashkil  topgan  bо„lib,  u  glikoproteid  va  glikolipidlardan  iborat. 
Glikokaliks enterotsit mahsuloti bо„lib, u sitoplazma qobig„ining tarkibiy qismidir. 

---

38 
 
Plazmatik membrana tarkibida juda kо„p gidrolitik va transport ferment sistemalar 
joylashgan.  Bu  fermentlar  glikokaliks  fermentlari  bilan  bir  qatorda  moddalarning 
hujayra ichiga о„tishida katta rol о„ynaydi. 
Ichki  zona  (membrana  osti  qavati)  donachalar,  markazda  joylashgan  20–40 
parellel  mikrofibrillalardan va  amorf  qismdan  tashkil  topgan. Mikrofibrillalarning 
bir  uchi  mikrovorsinkalar  uchidagi  zich  donachada  tugab,  ikkinchi  uchi  atamaal 
tо„rni  hosil  qiladi.  Tadqiqotchilar  fikricha,  matriks  va  mikrofibrillalar  ba‟zi  bir 
moddalarning sо„rilishida muhim о„rin tutadi. 
Nafas  olish  va  boshqa  ba‟zi  bir  a‟zolar  hujayralarining  apikal  qismida 
kiprikchalar joylashgan bо„lib, ular harakat qilish qobiliyatiga ega.