N I z o m I y n o m I d a g I t o s h k e n t d a V l a t p e d a g o g I k a u n I v e r s I t e t I h a y d a r o V f. I


Xan  Fey  (miloddan  avvalgi  288-233-yillar)



Download 4,24 Mb.
Pdf ko'rish
bet15/158
Sana31.12.2021
Hajmi4,24 Mb.
#259875
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   158
Bog'liq
fayl 490 20210426

Xan  Fey  (miloddan  avvalgi  288-233-yillar).  Qadimgi  Xitoy  faylasufi  Xan 
Fey  Xan  saltanatining  aslzoda  xonadonlaridan  birida  dunyoga  keldi.  U  bolalik 
chog'idanoq  duduqlanib  gapirardi.  Keyinchalik  Syun-szining  qo'lida tahsil  olib,  Shan 
Yan,  Shen  Bu.xay,  shuningdek.  daosizm  (xitoycha  "dao”  -  qonun  demak)  ta’limoti 
bilan  qiziqqan.
Xan  Fey  o'zig a  qadar  vashab  o'tgan  ko'plab  yirik  donishmandlar  kabi  legistik 
("legist”  -  lotincha  “qonun”  degan  ma'noni  anglatadi)  dunyoqarash  tarafdori  b o ’lih. 
davlatni  boshqarish  muammolari  bilan  shug'ullangan.  “Qonunlar  halqning  otasi  va 
onasidir.  Xukindor  va  amaldorlar.  oliy  nervlilar-u  past  tabaqadagilar  -  hamma 
qonunga  birdek  amal  qilmog'i  lozim.  Bu-  buyuk  boshqarish  san’ati  deb  ataladi" 
degan  g'oyani  yoqlagan.
Xan  Fey  qonunni  birinchi  o'ringa  qo'ygan  Shan  Yan  (“qonunlar  va 
farmoyishlar  -  halqning  hayoti  va  boshqaruvning  asosidir”),  hukmdorlik  san'atini 
birinchi  o'ringa  qo'ygan  Shen  Buxay  ("Hukmdor  qo'l  ostidagi  amaldorlarni  ishlata 
biladi  va  xarakatlarining  natijasi  bilan  o'zgalarni  lol  qoldiradi”),  iyerarxiva  (quyi 
mansabdagilaming  yuqori  mansabdagilarga  bo'ysunish  tartibi)  kuchini  birinchi 
o'rin ga  qo'ygan  Shen  Dao  (“ Ahloqsizlarni  itoatga  keltirish  uchun  donishmandlikning 
o'zi  yetarli  emas,  ammo  donishmandlarni  egib  olish  uchun  e'tiborli  mavqening  o'zi 
yetarli”)  qarashlariga  tayanib,  boshqaruvning  ‘'uch  quroli”  va  "ikki  tayanchi" 
haqidagi  ta ’limotni  ishlab  chiqdi.
Xitoydagi  materialistik  oqimning  yirik  namoyandalaridan  biri  Van  Chun  edi. 
U  o'zining  mashhur  “Tanqidiy  mulohazalar”  nomli  asarida  tabiatshunoslik  va
15


tibbiyotning  o 's h a   davrdagi  yutuqlari  asosida diniy-teologik g'oyalarni  tanqid  qiladi. 
Tabiat  qonunlari  inson  ruhiyatini  biiishda  birdan  bir  xitoylik  mutafakkir  Fan  Chjen 
ham  o ' z   davrida  ilgari  surdi.  U  ruhning  abadiy  emasligi  aksincha  moddiy  tananing 
funksiyasi  bo'lg ani  uchun  ajralmasligi  va  u  bilan  birga yo'qolishi  o 'z   traktida  yozgan 
"Tana,  -   deb  yozadi  u,  -   ruhning  materiyasi,  ruh  tananing  funksiyasidir.  Materiya 
uchun  ruh  pichoqdek  o'tkirdir,  o'tkirlik  bu  pichoq  emas.  Pichoq  mavjud  bo'lm ay 
o'tkirlik  bo'lishi  mumkin  emas.  Xuddi  shunday  ravishda  tana  o' lib  ruh  qolishi 
mum kin  em as” ,  -   deb  t a ’kidlaydi  Fan  Chjen.  Shu  bilan  birga  u  ruh  faqat  m a ’lum 
tarzda  tuzilgan  materiyaga xos  ekanligini  aytib  o'tdi.
M a ’lumki,  er.avv.  IV-V  asrda  ishlab  chiqaruvchi  kuchlaming  rivojlanishi 
jamiyatning  tabaqalanishi  va  quldorlik  davlatlarining  paydo  bo'lishiga  olib  keldi.  Bu 
davlatlarda  ruhning  abadiyligini,  u  tanani  tark  etib  bemalol  xarakatlanib  yurishi 
mumkinligini  t a ’kidlovchi  diniy  ideologiya  hukmron  edi.  Shu  bilan  birga  bizgacha 
yetib  kelgan  manbalarda  nafaqat  diniy  balki,  tabiiy  bilimlarning  asoslari  ham 
ta ’riflangan.  Narsa  va  hodisalarni  teologik,  mifologik jih atd an  tushuntirishga  harakat 
qiluvchi  tasavvurlar  asta-sekin  ratsionalizatsiyaga  uchrab  yangi  tushunchalar  bilan 
almasha  boshladi.  Xudo  haii  ham  oliy  hukmron  bo'lib  hisoblansa-da,  odam  hayotiga 
o'tkaziladigan  ta'siri  haqidagi  qarashlar avvalgidan  o 'zg a rib   bordi.
Er.  avv.  IV  asr  oxiriga  oid  Misrdan  topilgan  "M emfis  teologiyasining 
yodgorligi”  -  psixik  faoliyatga  berilgan  ta ’rif fikrimizni  tasdiqlaydi.  Unga  ko'ra,  bu 
dunyoning  m e ’mori  Ptax  xudosidir.  U  ko'z,  quloq,  burun,  sezgi  a ’zolarini  yurakka 
xabar  berish  uchun  yaratgan.  Yurak  orqali  berilgan  xabami  til  takrorlaydi  xolos. 
Albatta,  bugungi  kun  bahosi  bilan  bunday  fikrlar  ibtidoiy  bo'lib  hisoblanadi.  Ularda 
"periferiya  -   m arkaz”  munosabatida  dastlabki  elementlari  ko'zga  tashlandi.  Shu 
tariqa  teologik  dunyoqarash  doirasida  ba'zi  narsalar  haqidagi  tasavvurlar  o'zgarib 
boradi.  Buning  asosiy  sababi  qadimgi  sharq  tibbiyotining yutuqlari  hisoblanadi.

Download 4,24 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   158




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish