N I z o m I y n o m I d a g I t o s h k e n t d a V l a t p e d a g o g I k a u n I v e r s I t e t I h a y d a r o V f. I

Lao  Szi  (miloddan  avvalgi  579-499-yillar).  Xitoylik  faylasuf  Lao  Szi  Chu 
podshohligining  fuqarosi  boMib,  asl  ismi  Li  Er  edi.  Lao  szi  “ ustoz  Lao”  degan 
m a ’noni  anglatadi.  Lao  esa  laqab  bo'lib,  “qariya”  deganidir.
Lao  Szi  Chjou  saroyida  arxiv  xodimi  boMib  hizmat  qilgan.  Konfutsiy  bilan 
uchrashgan.  Lao  Szi  Chjou  saltanatining  inqirozga  yuz  tutganini  ko'rib,  “ iste’foga” 
chiqadi  va tarki  dunyo  qilib,  g ‘arbga  qarab  yoM  oladi.
Chegaraga  yetib  kelganda  chegara  boshlig‘i  undan  o 'z  vataniga 
nimadir 
qoldirib  ketishni  so'raydi.  Li  Er  chegara  boshlig'iga 
5000  belgidan  iborat 
qoMyozmani  topshiradi. 
Bu  tarixda 
“Daodetszin”  (“Ezgulik  yoMi  yoki  kuch  va 
harakat  haqidagi  kitob”)  nomi  bilan  mashhur kitob  edi.  Bu  kitobda  Dao taMimotining 
mohiyati  haqida  so'z  boradi.  Bu  “odamlar  yuradigan  yoM”  degan  m a’no  bildiradi. 
Hozirga kelib  “ Dao”  qonuniyat,  qonun  degan  ko'chm a m a ’noni  anglatadi.
Buyuk  ishlar,  albatta mayda  ishlardan  boshlanadi.
Bilguvchi  so'zlamaydi,  so'zlaguvchi  bilmaydi.
Fikrlaringizga  ehtiyot bo'ling:  ular qilmishlaringiz ibtidosidir.
Buyuk  to'g'rilik  egrilikka,  buyuk  zakovat axmoqlikka o'xshaydi.
Lao  Szi  haqida  m a ’lumotlar  ko'p  emas.  Faqat  shu  narsa  m a’lumki,  u 
Konfutsiyning  zamondoshi  bo'lgan.  U  yolg'iz  yashagan  va  mashhurlikdan  o'zini 
yiroq  tutgan.  Lao  Szining  nomi  “Dao  de  szin”  (“ Yo'l  va  uning  sahovati  haqidagi 
kitob”  yoki  "Dao  va  de  haqidagi  kitob”)  degan  asar  bilan  bog'liq.  lekin  bu  asarni 
uning  yozganligi  aniq  emas.  Bu  asar  uning  muxlislari  tomonidan  bitilgan  bo'lishi 
ham  mumkin.
"Dao  de  szin  daosizm”  falsafasiga  doir  klassik  matndan  iborat.  Uni  tushunish 
qivin,  talqin  qilishda  esa  katta  muammolar  ko'ndalang  bo'ladi.  Geraklit  kabi  Lao 
Szini  ham  ko'pincha  “sirli”  va  "o 'qib   bo'Imaydigan”  deb  atashadi.  “ Dao  de  szin” 
asari  tabiat  yoki  borliqqa  oid  xitoy  falsafasiga  qo'shilgan  katta  hissa  bo'ldi.  Bu  uni 
amaliy  yo'nalishdagi  konfutsiychilik  a n ’analariga  o'xshagan  ayrim  markaziy  falsafiy 
qoidalaridan  ham  yaqqol  ajralib turadi.
Lao  Szi  uchun  "dao”  tushunchasi  fundamental  tushuncha  hisoblanadi.  Daoni  u 
“noaniq”,  "cheksiz” ,  “o'zgarm as”,  "makon  va  zarnonda  cheksiz".  “tartibsizlik  va 
shakl”  deb  hisoblangan  deyiladi  adabiyotlarda.  Bunga  o'xshash  so'zlar  vositasidagi 
ifodalashlar  faqat  o'zlari  ifodalaydigan  narsalarning  alomati  bo'lishi  mumkin. 
Q a ’tiyroq  qilib  aytganda,  til  bunday  holda  adekvat  bo'la  olniaydi,  chunki  uni  xatto 
salbiy  ta ’riflar  orqali  ifodalasnda  ham  daoning  nima  boMishini  darhol  faraz  qiladi. 
G 'a rb  tafakkurida  bunga  o'xshash  yondashuv  salbiy  (apofatik)  teologiyaga 
o'xshaydi,  unga  ko'ra  biz  Xudo  to'g'risida  ijobiy  fikr  bildirishga  ojizmiz.  Biz  faqat 
uning  nima  bo'la  olmasligini  ta’kidlashimiz  mumkin.  Shu  bilan  birga  Lao  Szining 
Dao  haqidagi  tikrlari  grek  naturfalsafasi  qo'llagan  savollar  va javoblar  tiplari  bilan 
ko'plab  umumiylikka ega  fikrlarga o'xshab tuyuladi.