N. I. SodIqova, E. a. KorNIyenko, M. d. XoShimxodjayEva periferIya va ofis qUrilmaLarini ta’MIrLaSh va ishLatish

Tizimli plataning tar kibiy qismi. 
Zamonaviy tizim platalarga 
protsessor uchun razyom qismi, raz yomlar va mikrosxemalar kabi 
2.6-rasm. 
NLX standartining tizimli 
platasi.
2.7-rasm. 
WTX g‘ilofi.
Yig‘ilgan tizim
Bloklari ajratilgan tizim

---

28
komponentlar joylatirilgan. Eng zamonaviy tizimli platalar quyidagi 
komponentlardan tashkil topgan:
–
protsessor uchun razyom qismi;
– tizimli mantiqiy mikrosxemalar to‘plami (North/South Bridge 
yoki Hub komponentlari);
– Super I/O mikrosxemasi;
– Kiritish/chiqarishning tayanch tizimi (ROM BIOS/Flash BIOS);
– SIMM/DIMM/RIMM xotira modulining razyom qismi;
– ISA/PCI/AGP shina razyomlari;
–
markaziy protsessor uchun kuchlanish o‘zgartirgichi;
– manba.
Ba’zi bir tizimli platalar o‘z tarkibiga plata ichida joylashtirilgan 
(integratsiyalashgan) audio- va videoadapterlarni, tarmoq va SCSI-
interfeysni, AMR (Audio Modem Riser) va CNR (Communications 
and Networking Riser) razyomlarni oladi.
2.3. Tizimli platani o‘rnatish
Tizimli plataning standarti (form-faktori) uning o‘lchamini, tashqi 
qurilmalarni ulash uchun mo‘ljallangan chiqishlarning holati va 
mahkamlash teshiklarining joylashishini belgilaydi. Plataning aniq 
modeli va formatiga qarab teshiklar soni 6 tadan 12 tagacha bo‘lishi 
mumkin. Ularning platadagi holati qat’iy qayd qilingan. 2.8-rasmda 
2.8-rasm. 
Tizim platalarining standart mahkamlash nuqtalari.

---

29
tizimli plataning uchta standarti uchun mahkamlash nuqtalarining 
sxematik rejasi ko‘rsatilgan.
Tizimli plata yig‘ish shassisiga uning yuzasidan taxminan 5 mm 
balandlikda mahkamlanadi. Metall vtulkalar yoki plastmassali mos-
lamalar plata bilan g‘ilof o‘rtasidagi oraliqni ta’minlaydi. Platani 
unga o‘rnatilayotgan qurilmalarning og‘irligidan vujudga keladigan 
o‘zgarishni kamaytirish uchun maksimal mumkin bo‘lgan nuqtalarga 
mahkamlash kerak.
Plata g‘ilofga shassi bilan birga o‘rnatiladi. Agar protsessor elektr 
ta’minoti bloki yonida joylashgan bo‘lsa, platani qiyalatib kirgizish 
kerak. Plata kerakli holatni egallagandan keyin ichiga o‘rnatilgan 
(integratsiyalashgan) quril malar uchun razyomlar g‘ilofning orqa 
tarafidagi teshiklarga mos keladi. Shun dan keyin shassini vintlar 
yordamida mahkamlash mumkin.
Tizimli platani mahkamlash uchun olti qirrali baland metall 
shaybadan (2.9-rasm) va plastmassali moslamadan foydalaniladi 
(2.10-rasm). Metall moslamalar asosan tizimli platani kompyuter 
g‘ilo fining yerga ulanishini ta’minlaydigan B va C nuqtalarda mah-
kamlash uchun ishlatiladi. Qolgan nuqtalar uchun plastmassali 
moslamalar ishlatiladi. Agar konstruksiyaning mah kamligini oshirish 
kerak bo‘lsa, plastmassa moslama va olti qirrali baland metall 
shaybadan foydalanadilar.
2.9-rasm.