N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

:c = c:
н 
b
c r
' ш
Vinilxlorid 
uchta signal
(
6
)
Metilsiklopropan 
to ‘rtta signal
(7)
K o‘rinib turibdiki, sterekimyoviy ekvivalent protonlar ham kim yo­
viy ekvivalentdir.
E til xloridiga (1) m etil gruppasining u c h ta p ro to n i kim yoviy va 
m agnit ekvivalent ekanini aytib o ‘tdik. Agar (2) ning konform atsiyalari 
k o ‘rib chiqilsa, bu fikrga shubha tu g ‘iladi. H aq iq atan h a m etil xlo- 
ridning biz kuzatgan bir lahzadagi konform atsiyasi (
8
) kabi b o ‘lsin. 
M etil guruhining b itta proton i xlorga nisbatan an tiho latda, qolgan 
ikkitasi esa tu tash holatdadir.
C l
C l
C l
(
8
)
(9)
53
( 10 )
г

---

M etil gruppasi bitta p ro to n in in g o ‘rab olinishi qolgan ikkitasidan 
farq q ilish in i sezish qiyin em as, y a ’ni bu u c h ta p ro to n m agnit 
ekvivalent em as. U nday b o ‘lsa, n im a u c h u n spektrda m etil radikal 
protonlarining ekvivalentligi kuzatiladi, ya’ni u lar b itta signal beradi. 
Buning sababi etil xloridda С —С bog‘ atrofida aylanish vaqti rezonans 
b o ‘ladigan vaqtga nisbatan kichik. Boshqacha aytganda, m odda spektri 
olingunga (rezonans hosil qilinib, u n i qayd qilingunga) qadar m olekula 
С —С bo g ‘ atrofida bir m arta (balki u n d a n h a m k o ‘proq) aylanib 
chiqadi. D em ak, YM R -sp ek tro m etr haqiqiy anti va tutash holatdagi 
protonlar signallarini emas, balki shu holatlam ing o ‘rtachasiga m uvofiq 
keladigan signallam i qayd qiladi. Agar (7—9) konform atsiyalam ing 
bir-biriga o ‘tish (С —С b o g ‘ atrofida aylanishi) tczligi kichik b o ‘lsa, 
Y M R -spek tro m etrda h a r qaysi konform atsiyani alohida rasm ga olish 
va dem ak, spektrda m etil g ruppa p rotonlarining m agnit noekviva- 
lentligini kuzatish m u m kin b o ‘lar edi. 
,
K onform atsiyalar yoki konfiguratsiyalam ing bir-biriga sekin o ‘tishi 
va uni Y M R da qayd qilinishi m u m k in b o ‘lgan h ollar neft va gazlardan 
olingan organik b irikm alarda k o ‘p uchraydi. Bu esa yadro m agnit 
rezonansi (Y M R ) spektroskopiyasining im koniyatlarini ju d a kengay- 
tiradi, chunki boshqa b iro rta sp ek trom etr bilan yuqoridagi o ‘zgarish- 
lam i kuzatib b o ‘lmaydi.