N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

3 .8 - § . Yadro m agnit rezonansi (Y M R ) spektroskopiyasida
signallarning ajralib ketishi
Yuqoridagi m avzuda keltirgan m isol va к о ‘rib chiqilgan spektrlar 
m ukam m alligi past b o 'lg an sp ektrom etrlardan olingan. Y uqori m u- 
kam m allikka ega sp ek tro m etrd a olingan spektrlarda signallarning 
ajralib ketishi kuzatiladi. M asalan, etil spirtining ikki xil spektri 
taqqoslansa ular o'rtasidagi farq yaqqol k o'rinadi (23-rasm ). R ezonans 
signallarining ajralib ketishiga sababchi q o 'sh n i protonlardir. T u shu- 
narli bo'lishi u ch u n
A—В
protonlardan iborat m olekulani ko'rib chiqa- 
miz. Bu p ro to nlar ekvivalent em as, ch u nk i signal bitta ch o 'q q id a n
iborat bo'lm aydi. 
A
p roto n ga qandaydir 
H
efifektiv m aydon t a ’sir 
qilayotgan b o'lsin. B unda 
В
p ro to n lokal m aydon hosil qiladi. Bu 
m ay donn in g kuchlanganligidir. Lokal m ay d o n yo 'n alish i effektiv 
m aydon 
(H)
yo'nalishi bilan parallel yoki antiparallel bo'lishi m um kin, 
ya’ni uni kuchaytiradi yoki susaytiradi. Shunday qilib, 
A
p ro to n o 'z
atrofida ikkita m aydonni «ko'radi», y a’ni birinchisi 
H
ga nisbatan 
sal kuchaygan m aydon 
(ff+S),
ikkinchisi esa sal susaygan m aydon 
( f f —
5) bo'lad i. U o 'z in i goh 
(H+S),
goh (H —5) m aydonga «soladi». 
A
p ro to n
( ff+8)
m aydonda ekanligida uning signali nisbatan kuchsiz 
m aydonda (kam roq energiyada) kuzatiladi. 
A
p ro to n
( H —
5) m ay ­
do n d a b o 'lg an d a esa signal nisbatan kuchli m aydon (k o 'p ro q en er- 
giyajda joylashgan b o'ladi. D em ak, 
A
p ro to n tezligi bir-biriga teng 
va y o n m a-y o n joylashgan ikkita (dublet) signal beradi. 
В
p ro to n
xususida ham aynan shunday deyish m um kin, y a’ni u h am dublet 
ch o 'q q i hosil qiladi (24-rasm ).
56

---

23-rasm. Etil spirtining mukammalligi past (a) va mukammalligi yuqori (/>)