N e I t va gaz m ahsulotlarining I izik-kimyoviy tahlili

Nazorat savollari
• 
““
^
—
1. Fizik-kimyoviy tahlil usullarining necha xili mavjud va u qanday 
afzalliklarga ega?
2. Yorug‘likning qanday yutilish qonuniyatlari va yutilish spektrlarini
bilasiz?
3. Spektral va boshqa optik usullarning o ‘xshashlik va farqi nimada?
4. Chiqarish spektri deganda nim ani tushunasiz?
5. Elektrmagnit spektr nima?
6
. Chiqarish spektrlari orqali m oddalar tuzilishi qanday aniqlanadi?
7. Yutilish spektrlari nima?

---

I I BOB.
O P T IK TA H L IL U SU L L A R I
2 .1 - § . Optik va fotokalorim etrik tahlil usullari.
B eger-L am b ert-B er qonuni
Fotokalorimetrik tahlil usulining mohiyati. 
Fotokalorim etrik usul 
bilan m odda m iqdorini ko'zga ko'rinadigan spektrlar sohasida (400— 
780 nm ) aniqlash standart va aniqlanayotgan rangli eritm a tom onidan 
nu r yutilishini solishtirishga asoslangan. Buni organik va anorganik 
birikm alar barqaror rang hosil qilishi m um kinligi bilan tushuntiriladi.
F otokalorim etrik tahlil usulini aniqlaniladigan konsentratsiya- 
larning katta doirasida ishlatiladi. Bu usulni h a r xil m urakkab texnik 
birikm alar tarkibidan aniqlaniladigan m o dd a m iqdori 
1
% dan k o ‘p 
va 10 5— 10 
4
% b o'lgand a ham qo'llash m um kin. F otokalorim etrik 
tahlil usulini b a ’zi m oddani ajratish usullari — xromatografiya, ekstrak- 
siya bilan birgalikda qo'llash, m odda m iqdorini aniqlashda sezgirlikni 
yana bir foizga oshirishga va o 'lch ash aniqligini 
1 0 “ 5
% ta yetkazishga 
yordam beradi.
K o'pgina metall va m etallm aslar har xil rangli kompleks birikm alar 
bilan o 'zaro ta ’sirlashadi. Shuning uchu n fotokalorim etrik tahlil usuli­
ning aniqlash sohasini chegarasi y o ‘q. H ozirda deyarli ham m a elem ent- 
lar va ularning birikm alarini aniqlashning oddiy usullari mavjud. 
Tahlilning fotom ctrik usuli asosan solishtirishga asoslangan. Tekshirish 
uchun tayyorlangan rangli eritm aning rangini konsentratsiyasi m a’lum 
bo 'lgan, y a’ni standart eritm a rangi bilan solishtiriladi. Eritm a rangi- 
ning intensivligi (yoki jadalligi) k o 'z bilan kuzatiladi va h ar xil asbob­
lar: kalorim etrlar, fotokalorim etrlar va spektrofotom etrlar yordam ida 
aniqlanadi.
Agarda n u r yutilishi fotokalorim etrlar yordam ida oMchansa, bunday 
usul 
fotokalorim etrik
usul deyiladi.
F otom etrik tahlilda qo'llan ilad ig an kim yoviy reaksiyalar, boradi- 
gan jarayon n in g kimyoviy tabiatiga bog'liq b o 'lm ay , balki eritm adan 
nur o'tishi, o'zgarishi yoki susayishiga bog'liq. R eaksiyatez, oxirigacha 
va takrorli sodir bo'lishi kerak. B undan tashqari, hosil bo'layotgan
14

---

tahlil qilinayotgan m oddaning rangi vaqt davom ida yorug'likka bar- 
q aror bo'lishi zarur.
F o to m etrik tahlil' usulida kom pleks va ichki kom pleks birikm alar 
olishda oksidlanish-qaytarilish va organik m oddalarni sintez qilish 
reaksiyalaridan foydalaniladi.