N. E. Avezov, Sh. K. Ismailov, B. G’. Samandarov, “Elektronika va sxemalar 1” fanidan O’quv qo’llanma

LABORATORIYA ISHI №.7

RL va RC zanjirlardagi o’tkinchi jarayonlarni tadqiq etish.

Ishning maqsadi: RL- va RC-zanjirdagi o’tish jarayonlarini o’rganish; bu zanjirlar parametrlarining o’tkinchi jarayon xarakteriga ta’sirini tajribada kuzatish.

1.Qisqa nazariy ma’lumotlar

RC-zanjirdagi o’tish jarayoni 8.1-rasmdagi sxema yordamida tekshiriladi. Kirish signali generatordan (kuchlanish manbasidan) beriladi va u bir qutbli to’g’ri burchakli impulslarning ketma-ketligidan iborat (8.1,b- rasm).

8 .1.-rasm. Tekshirilayotgan RC-zanjir (a), kirishdagi kuchlanishning

shakli (b), sig’imdagi kuchlanish (v).
8.1,a-rasmdagi RC-zanjirning kirishidagi kuchlanish Kirxgofning ikkinchi qonuniga muvofiq quyidagi ifoda yordamida aniqlanadi

.

Agar va ekanligini e’tiborga olsak, u holda RC-zanjirdagi o’tkinchi jarayon quyidagi tenglama bilan ifodalanadi:

(8.1)

unga quyidagi echim mos keladi

(8.2)

bunda - impuls kengligi; kattalik -zanjirning vaqt doimiysi; uning qiymati zanjirdagi tok va kuchlanish erkin tashkil etuvchilarining miqdorlari o’zlarining boshlang’ich miqdorlaridan 2,73 marta kamayishlarigacha ketgan vaqt miqdoriga teng. Vaqt doimiysi ning qiymatini grafik usulda aniqlash mumkin. Buning uchun erkin tashkil etuvchining ixtiyoriy nuqtasidan, hususan, grafikning (8.2,a-rasm) boshlang’ich nuqtasidan o’tkaziladi. Shu nuqtaning abstsissa o’qiga proektsiyasi (0 nuqta) va urunmaning vaqt o’qi bilan kesishgan nuqtasi orasidagi uzunlik vaqt doimiysi ga teng.

8.2-rasm. Sig’imdagi (a) va qarshilikdagi kuchlanish (b)ning

erkin tashkil etuvchilari.

Impulsning oraliqdagi (impuls yo’qligidagi), ya’ni 0 bo’lgandagi reaktsiyasi quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:

(8.3)

bunda

Sig’imdagi va qarshilikdagi kuchlanishlarning grafiklari (8.3) ifodalarga muvofiq 8.1,v- va 8.2,b-rasmda keltirilgan.

RL-zanjirning (8.3,a-rasm) sxemasida ilgarigidek (8.1,b-rasm) signal ta’sir etadi. Bunda zanjirdagi o’tkinchi jarayon quyidagi differentsial tenglama bilan ifodalanadi:

.

8.3.-rasm. RL-zanjir sxemasi (a), qarshilikdagi tok va

kuchlanish (b) va induktivlikdagi kuchlanish (v) grafiklari.

Bu differentsial tenglamaga tavsifiy tenglama mos keladi. Uning echimi (ildizi) esa bo’ladi. Bunda qiymat RL-zanjirining vaqt doimiysi deyiladi.

Impulsning oralig’ida qarshilikdagi va induktivlikdagi kuchlanishlar shakllari impuls yo’qligidagi (zanjir kirishida qisqa tutashuvga ekvivalent bo’lgan) vaziyatga mos keladi:

(8.4)

Impulsning oralig’ida esa ( 0) quyidagicha ifodalanadi:

(8.5)

bunda

Shu kuchlanishlar (8.4) va (8.5) ifodalar yordamida aniqlanadi va ular 8.3,b- va 8.3,v-rasmda keltirilgan.

Shuni ta’kidlash zarurki, yuqorida keltirilgan sig’imdagi , induktivlikdagi va qarshilikdagi kuchlanishlarni hisoblash ifodalari faqat vaqt doimiysi uchun haqlidir; ushbu oraliqda bundan keyingi impuls kelgunga qadar o’tkinchi jarayon tugaydi.

Impuls kengligi bo’lgan to’g’ri burchakli musbat impulslarning davriy ketma-ketligiga mos kelgan zichlik uchun vaqt doimiysi bo’lganda RC-zanjirda va RL-zanjirda bo’ladi, ya’ni impulsning oxirgi onigacha o’tkinchi jarayon deyarli tugaydi. Shu sababli hisoblash tenglamalari soddalashadi:

RC-zanjir uchun bo’lganda

(8.6,a)

RL-zanjir uchun bo’lganda

(8.7,a)

Agar oraliqda hisoblash boshi qilib qabul qilinsa, u holda (8.6) va (8.7) ifodalar soddalashadi:

RC-zanjir uchun

(8.6,b)

RL-zanjir uchun

(8.7,b)