N. E. Avezov, Sh. K. Ismailov, B. G’. Samandarov, “Elektronika va sxemalar 1” fanidan O’quv qo’llanma

Yechilishi: Manbaning kuchlanishi aniqlaymiz: E_mnE₀61,59 V.

Manbaning ichki qarshiligini aniqlaymiz: R_ich 

Agar elektr energiya iste'molchilarining bir nechtasi parallel va bir nechtasi ketma-ket ulansa, bunday zanjirlar aralash ulangan zanjirlar yoki murakkab zanjirlar deyiladi. Bunday zanjirlarni o'rganishda turli usullardan foydalanib, tok kuchi, kuchlanishlar tushuvi va boshqa parametrlar aniqlanadi.

7. 
   Mavzu
   

Elektr zanjirlarni hisoblash usullari. Ekvivalent almashtirish usuli va superpozitsiya (ustlash yoki jamlash) usuli

Ekvivalent almashtirish usuli.

Kirxgof, Om va Joul-Lents qonunlarini oddiy elektr zanjirlariga qo’llash hech qanday qiyinchilik uyg’otmaydi. Ammo ketma-ket va parallel ulanishlardagi, hamda oddiy parallel ketma-ket ulanishlardagi tok va potentsiallarning taqsimlanishini to’g’ri idrok etishni alifbe yoki ko’paytirish jadvalini bilgandek puxta o’zlashtirish zarur.

7.1-rasm

Ketma-ket ulash. Kuchlanish manbasi bilan ikki qarshilik ketma-ket ulanganda (7.1,a-rasm) ulardan faqat birgina tok oqib o’tadi
i = I = E / (r₁ + r₂). (7.1)
Bir qator rezistorlar ketma-ket ulangan bo’lsa ularni bitta ekvivalent qarshilik bilan almashtirish mumkin:
r_e = r₁ + r₂ + r₃ + … (7.2)

7.1-rasm Ularning xar biri orqali oqayotgan tok I = U / r_E, bunda

U = E = r₁I + r₂I₂ + r₃I₃ + …

kuchlanishlar yig’indisi.

[Bundan so’ng, o’zgarmas tok zanjirlari uchun (barqarorlik rejimida) tok va kuchlanishlar lotincha bosh xarflar I va U bilan belgilanadi].

Parallel ulash. Xar biri o’zaro parallel bo’lgan shoxobchalarda kuchlanish U bir xildir, ya’ni tengdir (2.1,b-rasm). Agar U berilgan bo’lsa, u xolda xar bir shohobcha uchun tok qiymatini Om qonuni asosida aniqlanadi:

I₁ = g₁U; I₂ = g₂U; … (7.3)

bunda g_k = 1/r_k - qiymat k- chi shoxobchaning o’tkazuvchanligi.

Kirxgofning birinchi qonuniga asosan, umumiy tok barcha shoxobchalar toklarining yig’indisiga teng:
I = I₁ + I₂ +…= (g₁ + g₂ + …)U .

Parallel ulanganda barcha shoxobchalarni bir ekvivalent o’tkazuvchanlikka ega bo’lgan bir shoxobcha bilan almashtirish mumkin:

g_e = g₁ + g₂+… (7.4)

Bunda tok I va kuchlanish U orasidagi bog’lanish berilgan zanjirdagidek qiymatga ega bo’ladi:

I = g_EU .

Zanjirda ikki parallel shoxobchalar mavjudligi sababli (7.1,a-rasm) U₂ =U₃ bo’lgani uchun tok quyidagicha aniqlanadi:

I₁=I₂+I₃=(g₂+g₃)U₂=g_E·U₂=U₂/r_{E ,}

bunda

. (7.5)