N. E. Avezov, Sh. K. Ismailov, B. G’. Samandarov, “Elektronika va sxemalar 1” fanidan O’quv qo’llanma

O ddiy ketma-ket-parallel zanjir. Bunday zanjirni (7.2-rasm) hisoblash birmuncha murakkabroq. Ikki parallel shoxobchani ekvivalent (r_E) qarshilik bilan almashtirib
r_E = r₂ r₃ / (r₂ + r₃) (7.6)

umumiy tokni

I₁ = E /( r₁ + r_E), (7.7)

hamda ikki parallel shoxobchada kuchlanishni aniqlaymiz:

7.2-rasm

U₂ = U₃ = r_E ·I₁ , (7.8)

undan so’ng toklarni aniqlaymiz:

I₂ = U₂ /r₂; I₃ = U₃ /r₃ (7.9)

Keyingi ifodalarga (2.7)dan U₂=U₃ ni qo’yib, so’ngra I₁ va r_E ni (7.6) va (7.5)dan aniqlab, barcha toklar uchun ifodalarni qulay holatga keltirish mumkin:

, (7.10)

bunda quyidagi uch shoxobchaning barcha qarshiliklaridan har ikkisi ko’paytmalari yig’indisi

= r₁ r₂ + r₂ r₃ + r₃ r₁. (7.11)

Ushbu umumlashtirilgan ta’rif I₂, I₃ toklarni va ular yig’indisiga teng bo’lgan I₁ tokni aniqlash uchun zarurdir.

(7.10) ifodalardan toklar orasidagi bog’lanishlar xam yaqqol ko’zga tashlanadi:

(7.12)

(7.10)-(7.12) bog’lanishlar zanjirlarni hisoblashda ko’p uchrab turadi. Ularni qaytadan keltirib chiqarmasdan eslab qolish zarur.

Parallel ketma-ket shoxobchali zanjir. Murakkab elektr zanjirini ko’pincha bir qator ketma-ket va parallel ulangan qarshiliklar sifatida tasavvur qilish mumkin. Masalan, qarshiliklari r_yu1; r_yu2;... bo’lgan birnechta yuklamalar, alohida bo’laklarining qarshiliklari r_l,1; r_l,2;...ga teng bo’lgan bitta liniyaga ulangan bo’lsin (7.3-rasm).

7.3-rasm
Bir o’tkazgichdan oqayotgan barcha tok, ikkinchi o’tkazgichdan qaytib keladigan ikki o’tkazgichli liniya ko’rilayotgan holat uchun uning ixtiyoriy bo’lagi qarshiligi (masalan, r_l,1) to’g’ri va teskari (ikkala) o’tkazgichlar qarshiliklarini (aytaylik, r_l1/2 va r_l1/2) qo’yilib, bir liniyaga ulangan deb hisoblash mumkin. Qarshiliklarning bo’nday o’rin almashinuvi natijasida liniyaning bo’lagidagi kuchlanishlar pasayuvi o’zgarmaydi.

7.3-rasmda keltirilgan sxemani o’rganish natijasida, r_yu,4+r_l,4 qarshilikli shoxobcha (oxirgi yuklanish oxirgi liniya bo’lagi bilan birga) r_yu,3 (oxiridan oldingi bo’lak yuklanishi shoxobchasi) bilan parallel ekanligini ko’rish mumkin. Ushbu ikki shoxobchalarni bitta ekvivalent qarshilik bilan almashtirish mumkin. Bu qarshilik esa, o’z navbatida r_l,3 (oxiridan oldingi liniya) qarshiligiga ketma-ket ulangan bo’ladi.

Shu ta’riqa, barcha zanjir qarshiliklarini «yig’ish» va, natijada murakkab zanjirni soddalashtirilgan (7.1,a-rasm) xolatga keltirish mumkin. Soddalashtirilgan zanjir uchun manba toki I_l,1 ni aniqlash qiyin emas. Bundan so’ng birinchi yuklanishdagi kuchlanishni

U_yu1 = E - r_l1·I_l1 (7.13)

va uning tokini aniqlash mumkin:

I_yu1 =U_yu1/r_yu1 ,

so’ngra ikkinchi bo’lakdagi liniya toki I_l2 = I_l1 - I_yu1 ni aniqlanadi va h.k.