N. B. Dilmurodov

Yurakni qo‘zg‘atuvchi tizimi, nervlari va qon tomirlari. 
Qo‘zg‘alish 
o‘tkazuvchi nerv – muskul sistemasi – 
systema sinoventriculares cordes (S.S.V) 
yurakni ritmik ravishda ishlashini ta’minlaydi. Qo‘zg‘alishni o‘tkazishni 
ta’minlovchi nerv tolasi mavjud. Sinus tuguni 
– nodulus sinuatrialis (nodulus sino 
auricularis, keith-Flack), 
oq-qizg‘ish rangda bo‘lib, oldingi kovak vena bilan 
yurak qulog‘i orasida, epikard ostida joylashadi, shakli o‘roqqa o‘xshash bo‘ladi. 
Atrioventrikulyar tugun – 
nodulus atrioventricularis (Aschoff-Tawara) 
yurak bo‘lmalari to‘sqichining pastroq qismida, oval teshikning pastida joylashadi. 
Atrioventrikulyar tugunning davomi gis tutami 
– fasciculus atrioventricularis (His) 
deyilib, umumiy oyoqcha – 
crus communis
shaklidagi ko‘rinishga ega,
 
uzunligi 
0,9 – 1,2 sm, kengligi esa 5 – 7 sm; u qorinchalar orasidagi to‘siqqa kirib ikkita 
oyoqchaga o‘ng va chap yurak oyoqchasi 
– crus dextrum et sinistrum 
ga bo‘linadi. 
O‘ng oyoqcha ko‘ndalang-targ‘il muskullar bilan aralashib yurak qorinchasi devori 
muskullariga tarmoqlanadi. Chap oyoqcha esa ko‘ndalang-targ‘il muskullar bilan 
birgalikda yurak qorinchasining ichki qismidagi so‘rg‘ichsimon muskullari asosiga 
tarqaladi. 
Oyoqchalar qorincha muskullarida Purkine tolalariga aylanadi hamda 
yurakning endokard qavatida chigal hosil qilib tugaydi.
Yurak nervlari
– 
nervi cordis 
simpatik va parasimpatik nervlarning 
yulduzchasimon tugunidan – 
nn.accellerantes cordis 
va adashgan nerv – 
n.depressor cordis 
dan iborat. Bu tolalar yurakda 6 ta tugun hosil qiladi: ikkitasi 
o‘pka arteriyasi asosining o‘ng va chap qismida, bittasi – kovak venalar oralig‘ida, 

---

yana bittadan o‘pka venasining oldingi va keyingi tomonlarida hamda oxirgisi 
yurak bo‘lmasining oldingi devorida joylashadi. I.Dogel ma’lumotlariga ko‘ra, 
yurakda sezuvchi nerv tolalari bo‘lib, bu tolalar – 
nn.accellerantes
tarkibida 
bo‘ladi. Bu tolalarda yurak ishini sekinlashtiruvchi, tezlashtiruvchi, susaytiruvchi 
impulslar bo‘ladi (I.P.Pavlov).