N. B. Dilmurodov

Siydik chiqaruvchi yoki mag‘iz zonasi
– 
zona medullaris
buyrakning 
markazida joylashadi va birmuncha yorqin rangga ega. 
CHegaralovchi zonasi
– 
zona intermedia
yuqoridagi ikkita zonaning oralig‘ini egallab, yorqin qizil rangda 
bo‘ladi.
Chegaralovchi zonada buyrak arteriyasi va venasi – 
a. et v.renalis
dan 
boshlanuvchi bo‘laklararo arteriya va venalar – 
aa. et vv.interlobaris
ning 
tarmoqlari bo‘lgan yoysimon arteriya va vena – 
aa. et vv.arcuatae
lar joylashadi. 
Yoysimon arteriyalardan siydik ajratuvchi zonaga bo‘laklararo arteriya 
– aa. 
interlobulares
lar chiqadi. Ularning yon tarmoqlarida tomirlar kalavasi – 
glomeruli 
vasculosis
hosil bo‘ladi.

---

Tomirlar kalavasi buyrakning SHumlyansk – Boumen kapsulasi – 
capsula 
glomeruli
ning kosachasimon chuqurchasida joylashib, ular birgalikda buyrak 
tanachalari – 
sorpusculis renis
ni hosil qiladi. Buyrak tanachalaridan egri-bugri 
siydik ajratish kanalchalari 
– tubuli renales contorti
boshlanib, ular siydik ajratish 
zonasining asosini tashkil qiladi. Egri-bugri kanalchalar to‘g‘ri kanalchalar – 
tubuli 
recti
ga o‘tadi. To‘g‘ri kanalchalar siydik chiqaruvchi zonaga nursimon ko‘rinish 
berib yo‘naladi. Bu erda ular buyrak so‘rg‘ichlari yuzasiga ochiladigan 
yig‘ishtiruvchi kanalchalar bilan qo‘shilishadi. Barcha so‘rg‘ichlar buyrak 
chuqurchasiga qaragan va uchida siydik yo‘lining tarmoqlangan naychalari bo‘lgan 
buyrak kosachasi – 
calices renales
ga osilib turadi. Siydik yo‘li naychalari buyrak 
chuqurchasining qarshisida ikkita yirik oxirgi yo‘llarga birlashadi. Ular bir-biri 
bilan qo‘shilishadi va siydik yo‘li – 
ureter 
ni hosil qiladi.
O‘ng buyrak bel sohasida 12-nchi qovurg‘adan to 2 – 3-nchi bel 
umurtqasigacha bo‘lgan joyda joylashadi. Dorsal tomondan u belning katta 
muskuli va diafragmaning o‘ng oyoqchasiga tegib turadi; uning oldingi uchi 
jigarning buyrak chuqurchasida joylashadi. Ventral tomondan u oshqozon osti 
bezi, shuningdek, ko‘richak va chambar ichaklar bilan chegaralangan. 
Chap buyrak o‘zining xususiy tutqichida osilgan va 2 – 5-nchi bel 
umurtqalari to‘g‘risida o‘ng va chap tomonlarda joylashadi. Katta qorinning uzoq 
muddatli bosimi natijasida buyrakning lateral yuzasida, uning oldingi uchi 
yaqinida katta qorin chuqurchasi mavjud.
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlari. 
Otda – usti tekis bir so‘rg‘ichli; 
odatda chap buyrak uzunchoq, loviyasimon, o‘ng buyrak esa yuraksimon shaklga 
ega; buyrak chuqurchasi medial chetida joylashadi va ventral tomondan yaxshi 
ko‘rinadi; fibroz varaq, yog‘ kapsulasi, siydik ajratuvchi, siydik chiqaruvchi va 
chegaralovchi zonalar qoramolniki singari tuzilishga ega; buyrak piramidalarining 
soni 40 – 64 taga etadi; o‘ng buyrak o‘ng qovurg‘alar ostiga, 16-nchi qovurg‘a 
to‘g‘risigacha surilgan va jigarga tegib turadi; orqa tomondan u ko‘r ichakning 
boshiga tekkan holda 2-nchi bel umumrtqasiga boradi. Chap buyrak 1 – 3-nchi bel 
umurtqalari qarshisida joylashadi; u o‘zining oldingi uchi bilan oshqozon osti 
bezining chap bo‘lagiga, orqa uchi bilan och ichak va kichik chambar ichak 
ilgagiga tegib turadi; lateral tomondan u taloq asosi bilan, kraniomedial tomondan 
esa chap buyrak usti bezi bilan chegaralanadi. Har ikkala buyrak dorsal yuzasi 
bilan bel muskullari va diafragma oyoqchalariga tegib turadi, ventral tomondan 
yog‘ kapsulasi va qorin pardasi bilan yopilgan. Ikkala buyraklar o‘rtasidan buyrak 
usti bezi va bel sisternasi bilan bir qatorda, yirik qon tomirlar: aorta va keyinli 
kovak vena o‘tadi. 

---

Cho‘chqada – buyrak usti tekis, ko‘p so‘rg‘ichli, loviyasimon shaklda, fibroz 
kapsula bilan qoplangan va deyarli butunlay yog‘ to‘qimasi bilan o‘ralgan. 
Bo‘ylama kesimida aniq qo‘shilgan siydik ajratish zonasi va butunlay ajralgan 
siydik chiqaruvchi zonalari ko‘rinadi. Buyrak so‘rg‘ichlari 10 – 12 ta bo‘lib, har 
bir so‘rg‘ich kosacha bilan o‘ralgan. Buyrak kosachalari to‘g‘ridan-to‘g‘ri buyrak 
jomi – pelvis renalis ga ochiladi. Buyraklar 1 – 4-nchi bel umurtqalari ostida 
joylashadi. O‘ng buyrak jigarga tegmaydi. 
Itda – buyrak usti tekis, bir so‘rg‘ichli. Ularning shakli loviyasimon. 
Bo‘ylamasiga kesimida siydik ajratish va siydik chiqarish zonalari aniq ajralib 
turadi. Siydik ajratish zonasida buyrak piramidalari asosidan ko‘tariluvchi mag‘iz 
nurlari yaxshi ko‘ringan. Buyrak bo‘lakchalari 12 tadan 17 tagacha bo‘ladi. 
Buyraklar 1 – 3-nchi bel umurtqalari ostida joylashadi. O‘ng buyrak jigarga tegib 
turadi va unda chuqurcha hosil qiladi.