N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Qizil ilik 
— naysimon suyaklar epifizining g‘ovak moddasida, 
kalta va aralash suyaklarda joylashadi va qon ishlab chiqaruvchi 
organ hisoblanadi.
Timus 
yosh hayvonlarda yaxshi rivojlangan bo'ladi. HayvonJar 
voyaga yetgandan so‘ng sekin-asta quriy boshlaydi. Qari hay­
vonlarda butunlay yo‘qolib, yog
1
to£plamiga aylanadi. Bu bez 
ikki qismdan iborat bo£lib, biri ko‘krak qafasida, ikkinchisi bo‘yin- 
ning pastki tomonida joylashadi. U homilaning oxirida va tug'il- 
gandan keyingi dastlabki davrida faol boladi va T-limfositlar ishlab 
chiqaradi.
Tanglay bodomchasi bir qancha limfa tugunchalari yig£in- 
disidan va shilimshiq bezchalardan iborat bo£lib, bodomchasimon 
chuqurcha devorida joylashadi. Ular og£iz bo‘shlig£ining orqa qismi 
atrofida limfoid to'qimadan tashkil topgan halqani hosil qiladi. 
Og£iz bo‘shlig£iga tushgan mikroorganizmlardan himoya qiladi.
Immun tizim. 
Organ izm bir qator tabiiy himoya tizimiga ega 
bo‘lib, bularga qonga tushgan bakteriyalarni yutish va qirib tash- 
lash xususiyatiga ega bo‘lgan fagositlar, yallig‘lanish reaksiyalari,
336

---

qonni ivishi natijasida ko‘p qon yo‘qotishni oldini olish yoki 
jarohatni bitishi kabilar kiradi. Tananing barcha to‘qimalarida 
tarqalgan fagositar tizim yoki retikuloendotelial tizim mavjud.
Ushbu fagositlar markofaglar (agranulyar leykositlar) bo‘lib, 
qayerda joylashganligi bilan bog‘!iq holda har xil nomlanadi, 
masalan. biriktiruvchi to'qimada bolsa kallidistiotsitlar deyiladi.
Bunday himoya mexanizmining barchasi nospesifik bo‘lib, 
javob reaksiyasi ta’sirotdan qat’i-nazar, masalan jarohat, shikast- 
lanish yolci patogenni kirishiga nisbatan bir xil. Shunga qara- 
masdan, organizmda aniq patogen uchun spesifik bo ‘lgan 
murakkab immun tizim ham mavjud.
Immun tizimda asosiy hujayra tipi limfositlar hisoblanadi va 
spesifik (maxsus) immun javobning ikki tipi farqlanadi:
— gumoral immun javobda antitela yoki B-limfositlar tomoni- 
dan immunogiobuHnlar ishlab chiqariladi. Organizmga aniq 
antigen (immun tizimga ta ’sir ko‘rsatuvchi yot modda yoki 
organizmning yemirilishi) tushganda B-limfositlar tomonidan 
antitana deb nomlanuvchi mos oqsil ishlab chiqariladi va u antigen 
bilan qo‘shilib, uni zararsizlantiradi (neytrallaydi);
— hujayraviy immunitetda T-limfositlar ishtirok etib, ular 
begona hujayralarni (tanaga taalluqli bo‘lmagan hujayra) yoki 
infeksiya virusi ta ’sirida o‘zgargan organizmning har qanday 
hujayrasini tanib oladi va yo‘q qiladi.
Vaksinatsiya faollashtirilmagan yoki zararsiz shakldagi virusli 
yoki bakterial elementlarni organizmga kiritish yo‘Ji bilan orga- 
nizmning immun javob reaksiyasini hosil qilish b o lib , aniq 
patogenga qarshi immunitet hosil boladi va kasallik yuqishini 
oldi olinadi
.1