N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

-
yelkaning teri osti venasi, 5
 — 
bo У inning yelka stvoli, 6 — tashqi bo “yinturuq
vena, 6
7 -
ichki bo ‘yituriq vena, 7 — umumiy uyqu arteryasi vagosimpaiik stvol,
8 — o'mrov osti buirmasi, 9 — bo'yin qovurg'a stvoli, 10 - umurtqa arteryasi va
venasi, 11 - bo yin arteryasi va venasi, 12 — bo 'yin chuqur arteryasi va venasi,
13 — yulduzsimon gangliy, 14 - simpatik stvol, 15 — qovurg'alar aro arteryasi
va venasi, 16 — ko'krak aortasi, 17 - chap toq vena, 
18 — ko'krak yo'li,
19 — sayyor nerv, 20
 — 
qaytaruvchi nerv, 21 — vagusning yuqorigi va pastki,
22 — 
0
 'pka arteriyasi va venasi, 23 — diafragma nervi, 24 — yurak, 25 — о 'ng
o'pka, 2 6 — oldingi kovak vena va bosh-yelka stvoli, 27 — orqa kovak vena
III— VI— VII — qovurg'alar.
Yurak qorinchasidan chiquvchi magistral qon tomirlar asosida 
ikkita katta yarim oysimon qopqoqli klapanlar joylashadi va qonni 
tomirdan qorinchaga qaytishining oidini oladi. Ular uchta yarim 
oysimon shakldagi do'nglikdan iborat bo‘lib, yopilganda ikkinchi 
yurak tovushi «dab» ni hosil qiladi.
293

---

Yarim oysimon klapanlar quyidagilar:
— yurakning o‘ng qorinchasidan chiqadigan o‘pka arteriyasi 
asosida joylashgan yarim oysimon klapan;
— yurakning chap qorinchasidan chiqadigan aorta qon tomiri 
asosida joylashgan yarim oysimon klapan.
Itlarda mitral klapanlar yetishmovchiligi ko‘p uchraydigan 
yurak kasalliklaridan biri hisoblanadi. Mitral klapanlar shikast- 
lanishi yoki kam taraqqiy etishi yurak orqali normal qon ayla- 
nishini o‘zgarishiga olib keladi. Bu chap bo‘lmachada zahira qonni 
to‘planishiga sabab boladi va o‘pka venasida bosim ko‘tariladi. 
Shish suyuqligi o‘pka to ‘qimasida to‘planadi va «yurak yo‘tali»ni 
keltirib chiqaradi.
Yurakning ritmik ishlashini o‘tkazuvchi nerv — muskul siste- 
masi ta’minlaydi. Bu sistema tipik bolmagan bir qancha muskul 
tugunlaridan iborat. Tugunlarda miofibrill kam, sarkoplazma esa 
ko‘proq boladi. Shuning uchun ham tugunlar oqish ko‘rinadi. 
Qo£zg£alishni o‘tkazuvchi sistemaning tugunlari ana shu tolalardan 
tuzilgan. Tananing o‘zgarib turadigan talabidan kelib chiqqan holda 
(masalan, harakat, uyqu vaqtida), yurakning ritmik qisqarishi 
ham shunga mos ravishda o'zgarishi lozim va bu jarayon vegetativ 
nerv tizimi ishtirokida amalga oshiriladi.1