N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

1 — oq parda, 2
— 
urug‘donning ortiq
qismi, 3 — to'siq, 4 — urug'donning
egri kanali, 5
 — 
chiqaruvchi yo ‘I,
6
 — 
urug'don ortig'i yo ‘li,
7 
— 
urug‘y o ‘li, 8 — urug'don
kameralari, 
9 — to'g ‘ri kanallar to ‘ri.
Urug‘don tizimchasi — 
buqada uzun, yumaloq, asosi bilan 
urug'donning bosh uchida va uning ortig'ining boshida, tepa qismi 
bilan qorinning chov halqasi sobasida tugaydi. U rug'don 
tizimchasining oldingi qismida ichki urug‘ arteriyasi, nervlar, 
venalar va limfa tomirlari mavjud. Bu yerda vena tomirlari bir- 
biri bilan ko'p marta anastomoz hosil qiladi va arteriyalar bilan 
birgalikda tomirlar chigalini hosil qiladi. Urug'donni ko'taruvchi 
ichki muskul kuchsiz taraqqiy etgan. Bu barcha qismlar maxsus 
qin pardasi bilan o'ralib turadi. Urug'don tizimchasining medial 
yuzasida urug' yo'li o'tadi. Ichki chov halqasi sohasida urug'don 
tizimchasi «sochilib» ketadi.
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlar.
Ayg'irda — urug'don 
tizimchasi yassi konus shakliga ega. Uning oldida tomirlar chigali 
joylashadi. Urug'donni ko'taruvchi ichki muskul kuchsiz taraqqiy 
etgan, silliq muskul tutamlaridan tuzilgan. Urug'don tizimcha­
sining barcha tarkibiy qismi maxsus qin pardasi bilan o'ralgan. 
Urug'don tutqichi chov payidan orqa va yuqorigi chetlari bo'ylab 
ichki chov halqasigacha boradi.
Cho'chqada — urug'don tizimchasi 10—25 sm uzunlikda 
bo'ladi. Urug'donni ko'taruvchi tashqi muskul yaxshi rivojlangan, 
u yorg'oqning o'rtasigacha boradi.
268

---

Itda. — urug'don tizimchasi uzun. Urug‘don xaltasi anusga 
yaqin joylashadi.
Urug‘ yo‘li urug'don ortig'ining dum qismidan chiqadi va 
to'g'ridan-to'g'ri urug'don ortig'i kanalining davomi hisoblanadi. 
U urug'don tizimchasi tarkibida chov kanali orqali qorin bo‘shli- 
g‘iga yo'naladi. Unda urug' yo'li ichki chov halqasidan urug' 
yo'li burmasiga, ya’ni tos bo'shlig'iga boradi. Bu yerda urug' 
yo'li siydik pufagining ustida siydik-jinsiy burmasida joylashadi.
Siydik pufagining bo'yin qismi yaqinida urug' yo'li pufak- 
chasimon bezning yo'li bilan birlashadi va urug' chiqaruvchi 
kanalga aylanadi. Urug' yo'li siydik pufagining ustida joylashuvchi 
oxirgi qismini devori unda bezlarning to'planishi hisobiga 
qalinlashgan bo'ladi. Urug' yo'lining bu joyi bezli qismi yoki 
urug' yo'li ampulasi deb yuritiladi. O'ng va chap urug' chiqaruvchi 
kanallar siydik chiqarish kanaliga ochilib, so'ngra ular siydik- 
jinsiy kanal deb ataladi. Urug' yo'li buqada kichikroq diametrda, 
devori yupqa bo'ladi. Uni bezli qismining uzunligi 12 sm, qalinligi 
esa 1,5 sm ga teng.