N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Plazmolemma 
yoki hujayraning tashqi membranasi hujayra 
turli membranalari orasida alohida o‘rinni egallaydi. Bu membrana 
hujayrani chegaralovchi, shuningdek, uning hujayra atrof-muhiti, 
hujayraga ta ’sir qiluvchi barcha faktorlar bilan aloqasini ta’min­
lovchi strukturadir. Plazmolemma qalinligi 10 nm atrofida bolgan 
lipoproteid kompleksdir. Uning tashqi yuzasida glikoproteidlardan 
iborat 3—4 nm qalinlikdagi glikokaliks joylashadi. Plazmolemma 
sitoplazmani atrof muhitdan chegaralab turish, retseptorlik va 
moddalar tashish (transport) kabi muhim vazifalarni bajaradi. 
U ning yuzasida joylashgan glikoproteidlar va glikolipidlar 
gormonlar, mediatorlar hamda maxsus (spesifik) antigenlar uchun 
sezuvchi retseptor rolini o‘taydi. Hujayralarning o‘zaro bir-birini 
tanishi (aniqlashi), immunitet hosil b o lib rivojlanishi, turli fizik 
omillami qabul qilish kabi muhim jarayonlar plazmolemmaning 
retseptorlari bilan bogliq.
Plazmolemmaning transport vazifasi suv, ionlar, ayrim mayda 
molekulalarning diffuziya y o ii bilan (nofaol) o'tkazilishidan tash- 
qari, konsentratsiya gradientiga qarshi yo'nalishda, ATF parcha- 
lanishi energiyasi hisobiga faol tashilishi bilan ham bogliq. Bu 
jarayonlarda maxsus oqsil-tashuvchilar ishtirok qiladi. Biopo- 
limerlarning yirik molekulalari am alda plazm olem m a orqali 
o'tmaydi. Qator hollarda makromolekulalar va hatto yirik zarra- 
chalar hujayra ichiga endotsitoz y o ii ЬДап kiradi. Endotsitoz shartli 
ravishda fagositoz (hujayra tom onidan yirik zarrachalar, m., 
bakteriyalar, hatto boshqa hujayralarning qismlarini qamrab 
olinishi va yutilishi) hamda pinotsitoz (makromolekulyar birik- 
malaming qamrab olinishi)ga bolinadi. Endotsitoz yutiladigan 
moddalarnig retseptor molekulalar vositasida plazmolemma sirtiga 
yopishib olishi (sorbsiya) dan boshlanadi. Keyin plazmolemmaning 
hujayra ichiga qaragan va uncha katta bo‘lmagan botiqlari paydo