N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

H ayvonlardagi fa r q qiluvchi xususiyatlar.
Biyada tuxum 
yo‘lining bachadon uchi tor bachadon teshigi bilan bachadon 
shoxi bo‘shlig‘iga ochiladi. Bachadon shoxining ichki yuzasida 
kichik so£rg‘ich shaklida tuxum yo'li ko'rinib turadi. Tuxumdon 
bursasiga kirish joyi keng.
Cho'chqada — tuxum yo‘li tutqichga osilgan holatda, kuchli 
burmali, tuxumdon yoyini hosil qiladi va sezilarli chegarasiz 
bachadon shoxiga o‘tadi, tuxum yo‘li voronkasi cho‘zinchoq.
It va mushukda — tuxum yo'lining uzunligi 4 sm dan 10 sm 
gacha, tuxumdon bursasiga kirish joyi tor. Har bir tuxum yo‘li 
tuxumdonga birlashib turuvchi egri-bugri tor naycha ko'rinishida 
bo'ladi. Uning ochiq uchi voronkasimon shaklda bo‘lib, voronka 
deb yuritiladi. U barmoqsimon tarmoqlangan bo'lib, tuxumdon- 
ning butun yuzasiga tarqaladi va ajralib chiqqan tuxum hujayralarni 
tutib olish va ulami tuxum yo'lining ichiga yo'naltiradi. Tuxum
1 Victoria Aspinall. Veterinary anatomy and Physiology. Textbook. New-
York, 2015.
256

---

yo‘lining ichki yuzasi silindrsimon tebranuvchi epiteliy bilan 
qoplangan bolib, ushbu kiprikchalar tuxum hujayrasini tuxum 
yolidan bachadon shoxi tomonga haydaydi
.1
Bachadon 
qalin devorli muskulli organ bolib, unda embrion 
rivojlanadi. Sigirda bachadon ikki shoxli tipda, unda shoxi, tanasi 
va bo‘yni farqlanadi.
Bachadon shoxi uning tanasidan boshlanadi, lateral tomonga 
biroz og‘ib, oldinga va pastga boradi; ular dorsal yo nalishda 
spiralsimon qayrilgan va shakli bo‘yicha qo'chqor shoxini eslatadi. 
Bachadon shoxlari o‘zining orqa qismida o‘zaro bir-biri bilan 
shoxlararo pay orqali birlashadi. Bachadon shoxi kranial yo‘na- 
lishda sekin-asta tuxum yoliga, kaudal yo'nalishda esa bachadon 
tanasiga oladi.
Bachadon tanasi tashqi tomondan uzunligi IQ—15 sm ga yetadi, 
ammo ichki tomondan taxminan 
10
sm oraliqda bo£ylama to‘siq 
bilan teng ikkiga bo'linadi. Shu bilan bogliq holda bachadon 
tanasining ikkiga bolinmagan qismi sigirda 5—6 sm dan oshmaydi.
Bachadon bo‘yni nisbatan uzun (7—10 sm), devori qalin, u 
o‘zining unchalik katta bolmagan qismi bilan tiqinsimon qin 
bo‘shlig‘iga kiradi va bachadonning qin bolagini hosil qiladi. 
Bachadon bo‘ynida ikkita teshik bilan bo‘yin kanali mavjud. 
Bachadonning tashqi teshigi qinga, ichki teshigi esa bachadon 
bo’shliglga ochiladi.
Ko‘p tuqqan sigirning bachadoni ko‘proq qorinning o‘ng 
tomonida yotadi. U ko‘plab muskul tolalari va tomirlar saqlovchi 
tutqichga osilgan boladi.
Bachadon devori uchta: ichki — shilliq, o‘rta — muskul va 
tashqi - zardob pardalardan tuzilgan.
Bachadonning shilliq pardasi silindrsimon epiteliydan iborat. 
Unda ko‘p sonli bachadon bezlari mavjud. Bachadon bezlaridan 
ishlab chiqarilgan suyuqlik (sekret) dastlabki kunlarda homila 
uchun oziqa (embriotrof) hisoblanadi.
Sigir va boshqa kavsh qaytaruvchilar bachadonining tanasi va 
shoxlarinmg shilliq pardasida to‘rt qator bachadon karunkulalari