N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Nazorat uchun topshiriq va savollar.
1. Siydik ajratish organlarini о ‘rganib, ularningrasmini chizing, lo ‘g ‘at tuzing.
2. Siydik ajratish tizimiga qaysi organlar kiradi?
3. Buyrakning tuzilishi va topografiyasini ayting.
4. Siydik yo ‘li va siydik pufagini tuzilishi hamda topografiyasini ayting.
5. Siydik chiqarish kanalining tuzilishi va topografiyasini ayting.
Mavzu. Urg‘ochilik ko‘payish organlari
Darsning maqsadi: 
har xil hayvonlaming (sigir, qo ‘y, echki, cho ‘chqa, it va
baytal) urg ‘ochilik jin siy organlarini (tuxumdon, tuxum у о ‘Uni) anatomik
tuzilishi, har xil hayvonlaming (sigir, qo ‘y, echki, cho ‘chqa, it va baytal)
urg‘ochilik jinsiy organlarini (bachadon, qin, siydik jinsiy dahlizi) anatomik
tuzilishi va topografiyasini о ‘rganish.
Ko‘rgazmali materiallar: 
rasm, sxema, biya, sigir, q o ‘y, echki, cho‘chqa va
itiam i urg‘ochilik jinsiy organlarining h o ‘I preparation.
Urg'ochi hayvonlar ko'payish organlariga tuxumdon, tuxum 
yo‘li, bachadon, qin, siydik-jinsiy dahliz, jinsiy lablar va klitor 
kiradi 
(73-rasm).
Tuxumdon juft jinsiy organ bo'lib, unda tuxum hujayralari 
hosil bo'ladi va jinsiy gormonlar ishlab chiqariladi. Tuxumdonda 
maxsus chiqarish yo'li bo'lmaydi. Jinsiy hujayralar tuxumdonda 
yetilgan follikulalami yorilishi natijasida davriy ravishda ajralib 
turadi.
Sigirda tuxumdon oval-uzunchoq shaklda, nisbatan kichik 
o'lchamli, bel sohasida buyrakni orqasida joylashadi. U tashqi 
tomondan murtak epiteliy bilan qoplangan. Tuxumdon kesib 
ko'rilganda, unda follikulyar va qon tomirli zonalari farqlanadi. 
Follikulyar zona birmuncha yuzada yotadi va juda ko'p follikulalar 
saqlab, ularda tuxum hujayralari rivojlanadi. Qon tomirli zona
254

---

biriktiruvchi to‘qimadan tashkil topgan bo'lib, tuxumdonga kiruv- 
chi ko‘p sonli arteriyalardan iborat.
Tuxumdonda ikkita yuzasi — lateral va medial, ikkita cheti — 
erkin va tutqich va ikkita uchi - kranial va kaudal farqlanadi. 
Tuxumdonning ikkala cheti biroz qavargan, uning erkin cheti 
ventral tomonga, tutqich cheti esa dorsal tomonga yo‘nalgan va 
tuxumdon tutqichining birikish joyi hisoblanadi. Tuxumdonning 
kranial uchiga tuxum yolining voronkasi, kaudal uchiga esa 
tuxumdonning maxsus payi birikadi. Tuxumdonning maxsus payi 
tuxumdonni bachadon shoxi bilan birlashtiradi. Ushbu pay bilan 
tuxum yo‘li tutqichi o'rtasida tuxumdon bursasi hosil bo‘ladi.