N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

Barmoq uchi organi. 
Bu organ yirtqich hayvonlarda changal 
odam va maymunlarda tirnoq, juft tuyoqlilarda - tuyoqcha, bir 
tuyoqlilarda — tuyoq deyiladi.
Tuyoqcha — qoramol va cho'chqalarda — tuyoqcha aylanasi, 
tuyoqcha toji, tuyoq devori, tuyoq kapsulasining kaft qismidan 
tuzilgan.
Tuyoq aylanasi qisqa junsiz yo‘1 ko'rinishida tuyoqning 
yuqorigi cheti bo'ylab cho'zilgan bo'ladi. U epidermis chin terisi, 
teri osti qavatidan tashkil topgan.
Epidermis shox 
moddasi tuyoq
aylanasining yaltirog'i hosil 
qiladi. U tuyoqchaning kapsulasini qoplab turadi va teriga 
tushadigan bosimni kamaytiradi.
Yumshoq tovonning 
chin terisi
qon tomirlariga boy bo'lib, 
juda nafis va uzun so'rg'ichlardan tashkil topgan. 
Teri osti qavati
terming teri osti qavatiga o'tib ketgan bo'ladi.
Tuyoq toji ham epidermis chin teri yoki teri asosi, hamda teri 
osti qavatlaridan tashkil topgan. Epidermis naysimon, odatda 
pigmentli, tuyoq devorini himoyalovchi shox moddasi hosil qiladi. 
Tuyoqcha tojining teri asosi valiksimon bo'lib, tuyoq devoriga 
yopishib turadi. Nerv va qon tomirlarga boy.
Teri osti qavati tuyoq aylanasining teri osti qavatiga o'tib ketgan.
Tuyoqcha devori tuyoqcha suyagida yotadi va 2 qavatdan 
iborat: epidermis tuyoq kapsulasi devorining eng chuqur pigment- 
lashmagan yaproqsimon qismini hosil qiladi. Tuyoqcha devorining 
chin terisi ichki qavati suyakni o'rab turuvchi parda bilan jipslashib 
ketadi.
Tuyoqcha kaft qismi epidermis va chin teridan tashkil topgan.
188

---

Tuyoq otlarda shox kapsulasi, chin teri va teri osti qavatidan 
tuzilgan 
(59-rasm).
Tuyoq kapsulasi
tuyoq aylanasi, jiyagi, devori, kaft qismi 
epidermisining hosilasi bo'lib hisoblanadi. Unda tuyoq aylanasi, 
jiyagi, devori va kaft qismi farqlanadi. Lekin unda faqatgina devori 
va kaft qismi ko‘zga tashlanadi.
Tuyoq devorining yuqori qismida jiyak ariqchasi bo‘ladi, pastki 
qismi yerga tegib turadi. Tuyoq devorida tuyoq yaltirog‘i, jiyak va 
varaqsimon qavatlari mavjud.
Tuyoq yaltirog‘i — tuyoq devorining eng yuza qavati bo‘lib, 
naysimon, yumshoq, elastik, suvda tez shishadigan shox 
moddasidan tarkib topgan.