N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

bo'ladi:
Barmoq yumshogi 
yaxshi rivojlangan bo'lib, hamma qishloq
xo'jalik hayvonlarida bo'ladi, 3-nchi barmoqning orqa qismida
joylashadi.
Hayvonlardagi farq qiluvchi xususiyatlar.
Qoramol va cho'ch-
qalarda barmoq yumshog'i tuyoq kapsulasini hosil qiladi. Otda -
barmoq yumshog'i tuyoq kapsulasiga kirib boradi va tuyoqning
cho'zilib-yig'iluvchi apparati vazifasini bajaradi; u yostiqsimon
qism, strelka va yumshoq tovon tog'ayidan tashkil topgan.
Yostiqsimon qismi yumshoq tovonning orqa qalinlashgan qismi
hisoblanadi. Strelkasi yumshoq tovonning oldingi qismi hisoblanib,
185

---

ponasimon shaklda, orqadan oldinga tomon chiqqan bo'ladi, 
strelkaning epidermis! yumshoq tovonning shox kapsulasini hosil 
qiladi. Strelkaning oldingi kuchli o'tkirlashgan qismi asosi deyiladi. 
Orqa ikkiga bo'lingan valiksimon qismi esa — strelkaning oyoq­
chalari deyiladi. Oyoqchalar oralig‘ida ozgina chuqurlashgan 
oyoqchalararo ariq yotadi. Oyoqchalar yon tomonlarida yumshoq 
tovonning strelkasini tuyoq devoridan ajratib turuvchi strelkaning 
yon ariqchasi joylashadi. Strelkaning teri osti qavati yumshoq 
tovon yostiqsimon qismining teri osti qavati bilan umumlashib 
ketgan.
It va mushuklarda ular yo'g'on, pigmentlasbgan, keratinizat- 
siyaga uchragan va junsiz epidermis bilan qoplangan. Itlarda 
barmoq yumshoqlarining yuzasi silliqlashgan konus shaklida 
so'rg'ichlardan iborat. Ular harakat paytida yer bilan ushlanishni 
yaxshilaydi. Mushukning barmoq yumshoqlari ancha silliq bo'ladi. 
Yumshoqning ichidagi to'qimalar yo'g'onlashgan derma va yog'li 
tomirli to'qimalardan iborat. Ular tez harakatlanganda yerdan 
qaytgan zarbalami o'ziga oladi. Ter bezlari ularning yuzasiga 
ochiladi.
It va mushuklarning oldingi oyoqlarida yettitadan yumshoqlar 
mavjud:
• Beshta barmoq yumshoqlari: har bittasi distal falanglararo 
bo'g'imni qoplaydi, shu jumladan bittasi rudimentar barmoq bilan 
bog'liq bo'ladi.
• Barmoq — kaft bo'g'imning yumshog'i: itlarda u yurak, 
mushuklarda doira shaklida bo'ladi. Kaft maydoniga nisbatan dorsal 
yotib bu sohani hayvon tez chopganda saqlaydi.
Orqa oyoqda beshta yumshoqlar mavjud: bitta asosiy tovon 
va to'rtta barmoq yumshoqlari.
Yuqori harorat, itning kasalligi barmoq yumshoqlari va burun 
yostiqchasi yo'g'onlashuviga olib keladi. Nima uchun virus 
yumshoqlarga bunday ta’sir etishi noaniq, ammo it o'lati virusi 
nafas olish, markaziy asab va oshqozon — ichak tizimlariga ham 
ta’sir etadi
.1
1