N. B. D ilm u r o d o V, M. G. Karimov, Z. F. Norm uradova «hayvonlar morfologiyasi»

tugaydi.
Dumni tushiruvchi uzun muskul 
ham yuqoridagidek tuzilgan,
lekin yon tomonda joylashadi. Boshlanish va tamom bo'lish joylari
yuqoridagi muskulnikiga o'xshash bo'ladi.
Dum muskuli lentasimon muskul 
bo'lib, quymich o'qidan
boshlanadi va HI—TV dum umurtqalarida tamom bo'ladi. Bu
muskul to'g'ri ichakning yon tomonida joylashadi hamda dumni
tushirib, anusni qisadi va boshqa tomonlarga harkatlantiradi.
It va mushuklarda umurtqa pog'onasining yuqorigi (dorsal)
va pastki (ventral) tomonida bir nechta muskullar joylashadi.
Bular:
— umurtqa pog'onasining dorsal muskullari yuqorigi tomonda
umurtqalarni ng ko'ndalang o'simtasi ustida joylashuvchi muskul-
lardir. Bu muskullar uch guruh bo'lib bo'ylamasiga joylashadi va
ularning barchasi birgalikda butun umurtqa pog'onasini qamrab
oladi. Ular umurtqalarni tutib turish, umurtqa pog'onasini ma’lum
bir darajada uzaytirish yoki yon tomonlarga burilishi uchun xizmat
qiladi.
— umurtqa pog'onasining ventral muskullari umurtqalar ko'n­
dalang o'simtasining ostki tomonida tananing o'q skeleti bo'ylab
149

---

joylashadi. Muskullarning bir uchi tomoq, ikkinchi uchi orqa
sohalariga birlashadi. Tananing vertikal o ‘qi oldida joylashgan
muskullar bo‘yin va dumni, shuningdek, umurtqa pog'onasini
bukish uchun xizmat qiladi.1
♦ Ko‘krak devori muskullari
Ko'krak devori muskullari ko‘krak qafasining yon devorlarida
joylashib, qisqarib-bo'shashganda ko'krak qafasi bo'shlig'ini
kengaytiradi va toraytiradi, ya’ni nafas olish hamda chiqarish
uchun xizmat qiladi. Ularning bajaradigan ishi muskul tutam-