N. A. Tashpulatova stomatologik

anatomik tuzilishi:
a – toj, b – bo‘yin,  
d – ildiz.

---

12
TISHNING GISTOLOGIK TUZILISHI
Tish qattiq to‘qimalardan va yagona yumshoq to‘qimadan tashkil 
topgan. Tishning qattiq to‘qimalari: emal, dentin, sement. Tishning 
yum shoq to‘qimasi: pulpa (5-rasm).
Emal.  Tishning toj qismi emal bilan qoplangan. Emal to‘qimasi 
odam organizmidagi eng qattiq to‘qima, qattiqligi olmos qattiqligiga 
teng. Emal 96,4% anorganik va 1,2% organik moddalardan va 3,8 % 
suvdan tashkil topgan. Anorganik moddalardan mine ral tuzlar va 
gidro oksiapatitdan tashkil topgan bo‘lib, o‘rtacha kalsiy – 37%, fos-
for – 17% ni tashkil etadi.
Emalning asosiy tuzilishini den tinda tish sathiga yo‘nalgan emal 
prizmalar va prizmalararo modda lardan tashkil topgan.
Emal to‘qimasi tish toj qismini har hil qalinlikda qoplaydi. Masa-
lan, chaynov tishlarda emalning qalinligi bo‘yin qismda 0,01 mm, tish 
do‘mboqligida 1,7 mm, tish fissurasida 0,6 mm ni tashkil etadi. Emal 
do‘m boqlari orasidagi chuqurcha himoya vazifasini bajaradi, ya’ni den-
tinni tashqi muhit taassurotlaridan saqlaydi.
Dentin. Dentin to‘qimasi suyak to‘qimasiga o‘xshab ketadi. Suyak 
to‘qimasidan qattiqroq. Dentin 70–72 % anorganik moddalardan tash-
kil topgan. Anorganik moddalarning asosiy qismini: fosfat va karbonat 
kalsiy tuzlari, ftorid kalsiy, magniy, 
natriy va boshqa mikroelementlar tash-
kil etadi. 15–20%ni organik moddalar: 
oqsil, yog‘, 10–12%ni suv tashkil etadi.
Dentin tishning asosiy tayanch to‘-
qi 
masi bo‘lib ikki qismdan tashkil 
top gan: toj qismidagi dentin va ildiz 
qismidagi dentin. Toj qis midagi dentin 
emal to‘qimasi, ildiz qismidagi dentinni 
sement to‘qi masi qoplab turadi. Den-
5-rasm. Tishning ko‘ndalang kesmasi:
1 – emal; 2 – dentin; 3 – pulpa; 4 – ildiz 
kanali; 5 – sement; 6 – qon tomiri tutami.
1
2
3
4
5
6

---

13
tin da makro va mikro kanallar bor. Dentin kanallarining soni 1mm
2
da 
30 000 dan 75 000gacha yetadi. Dentin kanallarining ichida dentin 
suyuqligi bo‘lib u modda almashinuvida ishtrok yetadi. Dentin se-
mentni oziqlantirishda ishtirok etadi. Birlam chi va ikkilamchi den-
tindan tashkil topgan. Birlamchi dentin tish murtak davrida shakl-
lanayotganida hosil bo‘ladi. Ikkilamchi dentin tish milk ni yorib chiq-
qanidan so‘ng hosil bo‘ladi. Tish qattiq to‘qimalari kasal liklarida pul-
pa to‘qimasining himoya reaksiyasi ta’sirida uchlamchi dentin hosil 
bo‘ladi.
Sement. Tish ildizi sement to‘qimasi bilan qoplangan. Sement to‘qi-
masi ham suyak to‘qimasiga o‘xshaydi va u 60% neorganik va 40% 
organik moddadan tashkil topgan. Sement inson hayoti davomida doi-
miy ravishda paydo bo‘lib o‘zgarib turadi. Sement dentin va pereo dont 
hisobiga oziqlanadi. Sement tishni alveola katagida joylashib turishida 
muhim o‘rin tutadi.
Gistologik tuzilishiga ko‘ra ikki xil sementdan iborat: birlamchi 
hujayrasiz va ikkilamchi hujayrali sement. Ikkilamchi hujayrali se-
ment tuzilishi hamda tarkibiga ko‘ra dag‘al tolali suyak to‘qimasiga 
o‘x shaydi. Ikkilamchi dentin ildizning uchki qismi va bifurkatsiya qis-
mida joylashadi. Birlamchi hujayrasiz sement ildizning qolgan ham ma 
yuzasini qoplaydi.
Pulpa. Pulpa tishning yagona yumshoq to‘qimasi. Pulpa to‘qimasi 
biriktiruvchi to‘qima bo‘lib, qon tomirlari, limfa tomirlari va nerv 
tolalariga boy bo‘lib u tish bo‘shlig‘ini to‘ldirib turadi. Pulpa ikki 
qismdan iborat. Toj qismidagi pulpa va ildiz qismidagi pulpa. Toj 
qismidagi pulpa ildiz qismidagi pulpadan farq qiladi. Ildiz qismidagi 
pulpada kolagen tolalar ko‘proq bo‘lganligi uchun qattiqroq. Pulpa ildiz 
uchi teshigi orqali periapikal soha bilan tutashadi. Pulpa dentinni hosil 
qilish, oziqlantirish, qisman emalning modda almashinuvida ishtirok 
etish, turli taassurotlarni sezish funksiyalarini bajaradi.