N. A. Tashpulatova stomatologik

OG‘IZ BO‘SHLIG‘I
Og‘iz bo‘shlig‘i (cavum oris) hazm kanalining boshlang‘ich bo‘limi 
hisoblanadi. Bu bo‘shliq oldingi va yon tomondan lablar va lunjlar 
bilan, yuqoridan tanglay, pastdan og‘iz bo‘shlig‘ining tubi bilan che-
garalangan. Orqa tomondan og‘iz bo‘shlig‘ining devori yo‘q bo‘lib to-
moq orqali halqum bo‘shlig‘iga tutashadi. Tomoq yuqori tomondan 
yum shoq tanglay bilan, yon tomondan tanglay ravoqlari bilan, past 
tomondan til ildizi bilan chegaralanadi.
Og‘iz bo‘shlig‘i ikki qisimdan iborat: og‘iz dahlizi va asl og‘iz 
bo‘sh lig‘i. Og‘iz dahlizi lablarning va lunjlarning ichki yuzasi bilan 
tishlar va milklarning orasidagi oraliq. Og‘iz dahlizi og‘iz teshigi orqa-
li tashqi muhitga tutashadi. Og‘iz bo‘shlig‘i og‘iz bo‘shlig‘ining tishlar 
va milklarning ichki tomondagi qismidir.
Lablar asosan og‘izning doira muskullaridan tashkil topgan. Lablar 
sirtdan teri bilan, ichkaridan esa shilliq parda bilan qoplangan. Lunjlar 
lunj muskullaridan tashkil topgan bo‘lib sirtdan teri bilan, ichkaridan 
esa shilliq parda bilan qoplangan.
2-rasm. Pastki jag‘ suyagi:
1 – molyar orqa chuqurchasi; 2 – iyak 
bo‘rtmasi; 3 – tanasi; 4 – pastki jag‘ 
burchagi; 5 – bo‘g‘im o‘sig‘i; 6 – toj o‘sig‘i.

---

7
Tanglay og‘iz bo‘shlig‘ining yuqori devorini tashkil etadi. Orqa 
tomonda qattiq tanglay yumshoq tanglayga o‘tadi. Yumshoq tanglay 
shilliq parda bilan qoplangan muskullardan tashkil topgan. Yumshoq 
tanglayning orqadagi qismi tanglay pardasini hosil qiladi. Unda o‘rta 
chiziq bo‘ylab tilcha joylashadi. Og‘iz bo‘shlig‘ining tubi til bilan 
qoplangan bo‘ladi.
Og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasi (tunika, mucosa, oris) uch qavatdan 
tashkil topgan: epiteliy, asli shilliq qavat va shilliq osti qavati. Asl shil-
liq qavati epiteliy bilan qoplangan. Og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasini 
tang lay, labning qizil hoshiyasi va biroz milk qisimlaridagi epite liyda 
shohlanishga moyillik seziladi. Epiteliy ostida bazal mem branani hosil 
qiluvchi argirofil tolachalar chigali bor. Ushbu qavat lardan so‘ng ogiz 
bo‘sh lig‘i shilliq pardasining asl qavati joylashadi. Asl qavati yahlit bi-
rik tiruvchi to‘qimadan tuzilgan bo‘lib asosiy modda, tolali tuzilmalar 
va hujayralar bor. Og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasining asl qavatida juda 
ham ko‘p kichik so‘lak bezlari joylashgan. Undan tashqari qon tomirlar 
va nerv oxirlari joylashgan.Shilliq osti qavati bir muncha g‘ovak birikti-
ruvchi to‘qimadan iborat bo‘lib, qattiq tanglay va milk sohalarda 
uchraydi.
Og‘izning turli qisimlardagi shilliq parda turlicha. Labning qizil 
hoshiyasi terining shilliq pardaga o‘tish chegarasi hisoblanadi. Labda 
yog‘ bezlari bo‘lib ter bezlari, soch va shilliq osti qavatida yo‘q. Lab 
shil liq pardasida juda ham ko‘p mayda so‘lak bezlari joylashgan. Lab-
lar milkka shilliq pardadan hosil bo‘lgan parda, lab yuganchasi yorda-
mida tutashadi. Ayrim insonlarda ushbu lab yuganchaning kaltaligi 
kuza tiladi, bu esa markaziy kurak tishlarning orasida yoriq bo‘lishiga 
sabab bo‘lishi mumkin.
Lunjning shilliq pardasida shilliq osti qavati yaxshi rivojlangan. 
Bu lunj shilliq pardasining harakatchangligini ta’minlaydi. Shilliq osti 
qava tida yog‘ bezlari, qon tomirlar joylashgan. Lunjning yuqori oltin-
chi tishlar sohasida quloq oldi so‘lak bezining ochilish nayi joylash-
gan bo‘lib undan doimiy ravishda shaffof suyuqlik so‘lak ajralib chi qib 
turadi. Milk anotomik uch qisimdan tashkil topgan: marginal, alveo-
lyar va milk so‘rg‘ichi. Milkda shilliq osti qavati yo‘q, shuning uchun 
milk alveola o‘sig‘ining suyak usti pardasiga jips birikib turadi.

---

8
Og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasi quyidagi funksiyalarni bajaradi: 
himoya, plastik, sezish va so‘rilish. Og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasi 
qator mikroorganizmlar uchun baryer hisoblanib himoya funksiyasini 
bajaradi. Og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasining plastiklik funksiyasi 
terining plastiklik funksiyasidan 3–4 barobar yuqori. Shunung uchun 
bu yerda regeneratsiya jarayoni tez kechadi va natijada jarohatlar tez 
bitadi. Sezish funksiyasi og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasida ko‘p gina 
retseptorlar (ta’mni, haroratni, bosimni sezuvchi hujayralar) joylash-
ganligi uchun amalga oshadi. Ushbu retseptorlar sovuqni, issiqni, og‘-
riqni, ta’mni va taktil sezgilarni (bosimni sezish) his qilishni ta’min-
laydi. Og‘iz bo‘sh lig‘i shilliq pardasida bir qator organik va noorganik 
moddalr so‘riladi. Bu moddalar aminokislotalar, antibiotiklar, dori 
moddalar va boshqalar.
TISHLAR
Tish-(dens). Tishlar inson hayoti mobaynida muhim rol o‘ynaydi. 
Ular ovqatni uzib olish, mexanik maydalash, so‘zlarni to‘g‘ri talaf fuz 
etish da ham ishtirok etadi. Inson hayotida tishlar ikki marotaba chi-
qadi. Tish murtaklari homilaning 6–7 haftaligidan boshlab rivojlanadi. 
Avval sut tishlar chiqib, so‘ng doimiy tishlar bilan alma shadi. Tishlar 
chiqish mexanizmi judayam murakkab va to‘liqligicna o‘rganilmagan.
Sut tishlar 20 ta bo‘lib, har bir jag‘da 10 tadan joylashgan. Sut tish-
larning hosil bo‘lish va ildizlarning so‘rilish muddatlari:
1-jadval