Nafas a’zolari tizimi

NAFAS A’ZOLARI TIZIMI
Reja;
1.
2.
3.
Nafas a ’zolari tizimi - systema respiratorium deb tashqi muhitdagi havo va o ‘pkadagi qon orasida gaz almashinish vazifasini bajaradigan a ’zolarga aytiladi. 0 ‘z vazifasiga ko‘ra, nafas a’zolari havo o ‘tkazadigan a ’zolar: burun bo‘shligM, hiqildoq, traxeya, bronx; gaz almashinuvida ishtirok etadigan a ’zo - o ‘pkadan tashkil topgan. Amaliyotda nafas a ’zolari yuqori nafas yoMlari: burun va og‘iz bo‘shligM, halqum; pastki nafas yoMlari: hiqildoq, traxeya, bronxlar, o‘pkaga boMinadi. Nafas yoMlari bilan quyidagi vazifalar chambarchas bogMiq: havoni tozalash; namligini oshirish; ilitish yoki sovutish; hid bilish va h.k. Shu sababdan, nafas a ’zolarining yuqori qismida, uning shilliq osti qavatida juda ko‘p venoz qon tomirlar chigali boMib, havoni ilitish vazifasini o ‘taydi. Nafas yoMlarining shilliq qavatidagi bezlar ishlab chiqargan suyuqlik havoni namlash vazifasini o ‘taydi. Nafas yoMlari himoya vazifasini ham bajaradi. A ’zolarning ichki yuzasidagi kiprikli epiteliy va makrofag hujayralari mikrob va changlami tutib qoladi.
Nafas a ’zolari tizimi - systema respiratorium deb tashqi muhitdagi havo va o ‘pkadagi qon orasida gaz almashinish vazifasini bajaradigan a ’zolarga aytiladi. 0 ‘z vazifasiga ko‘ra, nafas a’zolari havo o ‘tkazadigan a ’zolar: burun bo‘shligM, hiqildoq, traxeya, bronx; gaz almashinuvida ishtirok etadigan a ’zo - o ‘pkadan tashkil topgan. Amaliyotda nafas a ’zolari yuqori nafas yoMlari: burun va og‘iz bo‘shligM, halqum; pastki nafas yoMlari: hiqildoq, traxeya, bronxlar, o‘pkaga boMinadi. Nafas yoMlari bilan quyidagi vazifalar chambarchas bogMiq: havoni tozalash; namligini oshirish; ilitish yoki sovutish; hid bilish va h.k. Shu sababdan, nafas a ’zolarining yuqori qismida, uning shilliq osti qavatida juda ko‘p venoz qon tomirlar chigali boMib, havoni ilitish vazifasini o ‘taydi. Nafas yoMlarining shilliq qavatidagi bezlar ishlab chiqargan suyuqlik havoni namlash vazifasini o ‘taydi. Nafas yoMlari himoya vazifasini ham bajaradi. A ’zolarning ichki yuzasidagi kiprikli epiteliy va makrofag hujayralari mikrob va changlami tutib qoladi.
Burun bo‘shlig‘i - cavitas nasi
Burun bo ‘shlig’i - suyak va tog‘ayli tuzilishga ega bo’lgan tashqi burun - nasus externus ning davom i hisoblanadi. Burun bo‘shlig’ga kirish teshigi nares deyiladi. Burun bo ‘shligi to‘siq - septum nasi vositasida ikki bo‘shliqqa ajraladi. To‘siqning oldingi qismi tog‘aydan va orqa sohasi suyakdan tashkil topadi. Shu sababdan, to‘siqda quyidagi qismlar bo’ladi: a) pars membranacea - pardali qism; b) pars cartilaginea - tog‘ayli qism; d) pars ossea - suyakli qism; e) organum vomeronasale - dim og‘ - burun hosilasi. Burun b o ‘shligMning boshlanish sohasi uning dahlizi - vestibulum nasi deyiladi. Burun bo ‘shlig’ining orqa sohasini halqumga davom etadigan orqa teshiklar - xoanalar deyiladi. Burun bo‘shlig‘ining shilliq qavati kiprikli epiteliy bilan qoplanadi va shilliq bezlari bo’ladi. Shilliq qavat ostida juda ko‘p venoz tomir chigallari joylashgan. Bu hosilalar havoni tozalaydi, ilitadi yoki sovutadi, ular asosan burun bo‘shlig‘ining o ‘rta va pastki burun chig‘anoqlari sohasida joylashadi. Shu sababdan, o‘rta va pastki havo yoMlarini nafas sohasi - regio respiratoria deyiladi. Yuqori burun yo’llari sohasida hid biluv nervining retseptorlari joylashgan, shu sababdan, burun bo‘shlig‘ining bu sohasini hid biluv sohasi - regio olfactoria deyiladi. Burun bo‘shlig‘ida quyidagi chig‘anoqlar boMadi: a) concha nasi suprema - burunning eng yuqori chig‘anogi; b) concha nasi superior - buruning yuqori chig‘anogi; d) concha nasi media - buruning o ‘rta chig‘anogi; e) concha nasi inferior - buruning pastki chig‘anogM. Chig‘anoqlar orasida quyidagi havo o‘tadigan yoMlar boMadi: a) meatus nasi superior - yuqorigi burun yorg’i; b) meatus nasi medius - o ‘rta burun yorig’I
B urun bo‘shlig‘i (sagittal kcsimi). I - concha nasalis media; 2 - lamina cribrosa; 3 - concha nasalis superior; 4 - sinus sphenoidalis; 5 - foramen sphenopalatinum; 6 - lamina medialis processus pterygoidei; 7 - lamina perpendicularis ossis palatini; 8 - lamina horisontalis ossis palatini; 9 - processus palatinus m axillae; Ю - foram en incisivum; 11 - concha nasalis inferior; 12 - processus frontalis maxillae; 13 - os lacrimale; 14 - os nasale; 15 - spina nasalis ossis frontalis; 16 - sinus frontalis; 17 - hiatus maxillaris.
Bu yo’lda uning dahlizi - atrium meatus medii, g ‘alvirsimon pufakcha - bulla ethmoidalis, g ‘alvirsimon suyak quygichi - infundibulum ethmoida va shu sohadagi yarimoysimon tirqish - hiatus semilunaris lar boladi. d) meatus nasi inferior - pastki burun yoli. Bu yonda ko‘z yoshi kanalining nayi ochiladigan tirqish - apertura ductus nasolacrimalis ko‘rinadi. e) Burun bo‘shlig’ining orqa tarafida havo yollari qo‘shilib, umumiy havo yoMi - meatus nasi communis ni hosil qiladi. Umumiy havo yoMi burun halqum yoli - meatus nasopharyngeus ga davom etadi. Burun atrofida havo saqlaydigan bo‘shliqlar- sinus paranasales joylashadi. Bu bo‘shliqlam ing ichki yuzasi shilliq qavat bilan qoplangan boladi. Bu bo‘shliqIar quyidagilar: 1) yuqori ja g ‘ suyagi ichidagi Gaymor bo‘shlig’i - sinus maxillaris; 2) peshona suyagi ichidagi - sinus frontalis; 3) g ‘alvirsimon suyak ichidagi g ‘alvirsimon katakchalar - cellula ethmoidales. Bu g ‘alvirsimon katakchalar oldingi - cellulae ethmoidales ante-riores, o ‘rta - cellulae ethmoidales mediae va orqa cellulae ethmoidales posteriores katakchalariga boMinadi; 4) ponasimon suyak ichidagi - sinus sphenoidalis. Havo burun bo‘shligMdan halqum ga davom etadi. Halqum ning oldingi sohasida hiqildoq joylashgan.
Hiqildoq – larynx
Hiqildoq IV -V I bo‘yin umurtqalari sohasida, bo‘yinning oldingi yuzasida joylashgan. Orqa tom ondan halqum, yon tomondan esa bo ‘yindan oMuvchi qon tomir va nervlar bilan o‘ralib turadi. H iqildoq yuqori tomondan til osti suyagiga osilib turadi, pastda esa bir oz torayib, kekirdakka (traxeyaga) davom etadi. Hiqildoq juft va toq tog‘ay, boylamlar va m ushaklarning birikuvidan hosil boMadi. U quyidagi tog‘aylardan tashkil topadi: 1) uzuksimon tog‘ay - cartilago cricoidea; 2) qalqonsim on tog‘ay - cartilago thyroidea; 3) cho‘michsimon tog‘ay - cartilago arytenoidea; 4) hiqildoq usti tog‘ayi - cartilago epiglottis; 5) shoxsimon tog‘ay - cartilago corniculate; 6) ponasim on tog‘aylar - cartilago cuneiformis. Uzuksimon tog‘ay halqasimon shaklda boMib, hiqildoq asosida joylashgan. Orqa sohasida kengroq - lamina, oldingi va yon sohalarda yoysimon - arcus qism lari boMadi. Uzuksimon tog‘ay orqa sohasida cho‘michsimon tog‘ay bilan bo‘g ‘im hosil etuvchi yuza - facies articularis arytenoidea, oldingi sohada esa qalqonsimon tog‘ay bilan bo‘g ‘ im hosil etuvchi yuza - facies articularis thyroidea bo’ladi. Qalqonsimon tog‘ay ikki boMak - laminae dextra et sinistra lardan hosil bo‘lib, ulam ing o ‘zaro birikishi natijasida bo‘rtib chiqqan burchak - prominentia laryngea hosil boladi. Bu hosila erkaklarda o ‘tkir burchak hosil qiladi va shu sababdan teri ostidan bo‘rtib chiqib turadi. Bolalar va ayollarda bu hosila o‘tmas burchak shaklida bo‘lib, teri ostida bilinmaydi. Qalqonsimon tog‘ayning ustki qismida ustki o ‘yma - incisura thyroidea superior, ustki shoxsimon o ‘s im ta - cornu superius boladi. Togkayning pastki sohasida pastki shoxsimon o‘simta -cornu inferius va pastki o ‘yma - incisura thyroidea inferior joylashgan. Qalqonsimon tog‘ay tashqi yuzasida mushaklar birikadigan qiyshiq chiziqlar - linea obliqua hosil boladi. Cho‘michsimon tog‘ay - uzuksim on to g ‘ay orqa sohasining ustki yuzasida joylashadi. Piram idasimon ko‘rinishga ega bolib, asosi - basis, uchi - apex qismlardan tashkil topgan. Cho‘michsimon tog‘ayning bo‘g’im yuzasi facies articularis deb ataladi. Bu tog‘ayda quyidagi yuzalar mavjud: a) facies anterolateralis - oldingi yon yuza; b) facies medialis - medial yuza; d) facies posterior - orqa yuza. C ho‘m ichsim on tog‘ayning oldingi sohasida ovoz boylami birikadigan o ‘simta - processus vocalis va yon tomonga yo‘nalgan mushaklar birikadigan o ‘simta - processus muscularis boMadi. U zuksim on va cho‘m ichsim on to g ‘aylar orasidagi bo ‘g ‘im articulatio crcoarytenoidea, b o ‘gMm kapsulasi capsula articularis cricoarytenoidea deyiladi. Bu bo‘g’rnda quyidagi boylamlar boMadi: a) lig. cricoarytenoideum - uzuksimon va cho‘michsimon tog‘aylar orasida tortiladi; b) lig. cricopharyngeum - uzuksimon tog‘ay bilan halqum orasida joylashadi. H iqildoq usti tog‘ayi hiqildoqqa kirish teshigi sohasida joylashadi. Hiqildoq usti tog‘ayi - cartilago epiglottica ning yaprogM - petiolus epiglottidis, do‘ngligi - tuberculum epiglotticum bo’lib, quyidagi boylamlar vositasida mustahkamlanadi: a) lig. thyroepiglotticum - hiqildoq usti tog‘ayi va qalqonsimon tog‘ay orasida tortilgan; b) lig. hyoepiglotticum - hiqildoq usti tog‘ayi bilan til osti suyagi orasida tortiladi. Hiqildoq usti tog‘ayi oldida yog‘ tanachasi - corpus adiposum preepiglotticum ko‘rinadi. Uning qolgan mayda tog‘aylari: shoxsimon hamda ponasimon tog‘ay boylamlari orasida joylashadi.