N. A. Egamberdieva

m
  va  ostki  diametri  6,4 
m
  ga  teng. 
Devorlari  yarim  aylanasim on  bo'rtm alar tarzida  olinib,  ularning  yuqori 
qism ida  ravoqchalar  bilan  tutashtirilgan. 
Buxorodagi  Minorai  Kalon 
1127  yili  qaroxoniy 
Arslonxon  buyutmasi  asosida  qurilgan.  Uning 
balandligi  45,  60 
m
  boMib,  10  burchakli  poydevor  ustiga  qurilgan, 
diam etri  9  metrga  yaqin.  Uni  usta  me’mor  Baqo  bunyod  qilgan.  Bu 
m inora  pishiq  g ‘ishtdan  bunyod  qilingan  boMib,  uning  ustki  qismiga 
o ‘ym a naqsh  bilan nihoyatda go'zal, takrorlanmas bezaklar berilgan.

---

Vobkent  minorasini  Baqo  ustoning  shogirdi  qurgan  deb  hisoblanadi. 
Uning balandligi  38,7w,  12 burchakli  poydevor ustiga qurilgan, diametri 
6,2 
m.
 U ham pishiq gMshtdan naqshinkor q ilib bezatilgan.
Bu  davrga  oid  madrasalar  bizning  davrim izgacha  etib  kelmagan. 
Faqat  Shohi  Zinda  kompleksidagi  T am g'ach  B ug‘raxon  madrasasining 
qoldiqlari  saqlanib  qolgan.  Tarixiy  m anbalarda  uning  1066  yilda 
qurilganligi  aytib  o ‘tilgan.  Arxeologik  tadqiqotlar  natijasida  uning 
tomonlari 44x55 
m
  boMganligi aniqlangan.
Kirish  tomoni  sharqqa  qaratilgan  boMib,  uncha  katta  bo‘lmagan 
peshtoq boMgan. Uning o‘ng va chap tom onlarida 2ta gumbazli darsxona 
boMgan.  Hovli  atrofida  10 ga yaqin hujralar,  m asjid va yozgi  darsxonasi 
boMgan.
Bu  davrga  oid  karvon  saroylaming  ham   k o ‘pchiligi  yaxshi  saqlan- 
magan.  Lekin  nomlari  xalq  orasida  saqlanib  qolgan.  Jumladan, 
Toshrabot,  Qo‘shrabot,  Oqrabot,  Doya  xotin  va  boshqalar.  O datda 
karvon  saroylar rabotda joylashgan.  Doya  xotin  va  Raboti  Malik  karvon 
saroylari  maMum darajada saqlanib qolgan.
Ular  orqali  biz  o‘sha  davrlarda  karvon  saroylar  kanday  tarzda 
boMganligi  to‘g ‘risida xulosa chiqara olam iz.  Raboti  Malik  karon  saroyi 
1078-1079  yillarda  Qoraxoniy  Shams  u l-M u lk   tomonidan  qurilgan  deb 
hisoblanadi.  Bu  bino  xom  gMshtdan  qurilgan  boMib,  pishiq  gMsht  bilan 
pardozlangan.  Devorlarining  balandligi  12  m  boMgan.  Bugungi  kunda 
uning  peshtoqi  saqlanib  qolgan.  B inoning  old  tomonining  ikki 
burchagida  minoralar  boMgan. 
M inoralardan  peshtoqqacha  boMgan 
joylarda  kungurador-yarim  ustunlar  joylashtirilgan.  Uning  usti  ravoq 
toqlar  bilan  birlashtirilgan.  Bino  ikki 
qism dan  iborat  boMgan. 
Peshtoqdan  ko‘ngdalang  joylashgan  hovliga  chiqilgan,  uning  to ‘rtala 
tomonida  hovlilar  boMgan.  Hovlining  to ‘rida  katta  gumbazli  saroy  v a 
xonalar  boMgan.  Bir  paytlar  Raboti  M alik  karvon  saroyi  katta 
kompleksdan  iborat  boMgan.  Uning  qaram a-qarshi  tomonida  sardoba 
boMib,  u ham hozirgi  kungacha saqlanib turibdi.
S a rd o b a la r  bu  davr  uchun  muhim  m e’moriy  obidalardan  biri 
boMgan.  U  shaharlar  oraiigMda  joylashgan  karvon  saroylar  -   rabotlar 
yaqinida  qurilgan.  K o‘pincha  sardoba  shu  erdagi  yagona  suv  manbai 
boMgan.  Bu  inshootlar  suv  yig'gich  boMib,  unga  qor,  yomgMr  ba’zan 
quduq  suvlari  maxsus  inshootlar  orqali  to ‘planib  yoMovchilar  uchun 
uzoq  muddatga  saqlashga  moMjallangan.  U lar 
gumbazli  aylanasimon 
hovuzlar  tarzida  qurilgan.  U  erdan  suv  sizib  ketmasligi  uchun  gMshtlar 
maxsus  qorishma  -   qir  bilan  terilgan  va  pardozlangan.  Q ir  -   ohaq,

---

qamish  kuli  va  q ip ig ‘idan  tayyorlangan  maxsus  suv  o ‘tkazmaydigan 
qorishma. 
Sardobalam ing  ko‘pchi!ik  qismi  bizning  davrimizgacha 
saqlanib qolgan.
M ovarounnahr 
shaharlari 
hayotidagi 
iqtisodiy 
va 
siyosiy 
tangliklar  qoraxoniylar  davlatida  yuz  bergan  siyosiy  tarqoqliklar 
bilan 
bogMiq  boMgan.  M o‘g ‘ullar  istilosi  M ovarounnahr  shaharlari 
hayotida  yom on 
iz  qoldirdi.  Ko'pchilik  shaharlam ing  maydoni 
qishloqlar  darajasiga  tushib  qoldi,  ba’zilari  m utlaqo  xuvillab  qoldi. 
M ovarounnahr  tarixida  XIII  asrning  20-yillaridan  in q iro z  d av ri 
boshlandi.  XIV  asrning  20-30  yillarida  ham  m o‘g‘ullar  tomonidan 
am alga  oshirilgan  vayronagarchilik  hali  tugatilmagan,  hunarmand- 
chilik,  dehqonchilik  va  savdo-sotiq  o‘zining  XIII  asr  boshlaridagi 
darajasiga  ko‘tarila  olm agandi.  Faqat  tarix  sahnasiga  Am ir  Temur 
ko'tarilgach,  XIV  asrning  70-  yillaridan  M ovarounnahm ing  iqtisodiy 
va  siyosiy,  ham da  m adaniy  hayotida  jadal  rivojlanish  boshlandi. 
Tem ur  istilolari  bilan  bogMiq  holda  Movarounnahr  shahar  hayotida, 
m arkazlashgan 
d av lat 
sharoitida 
iqtisodiy 
xo‘jalikning 
barcha 
tarmoqlarida,  m adaniy  hayotning  barcha  jabhalarida  gullash  davri 
boshlandi.  Y angidan-yangi  shaharlar  qad  ko‘tardi,  ichki  va  tashqi 
savdo,  bozor  m unosabatlari  izga  tushdi.  M adaniy  hayotda  somo- 
niylar,  qoraxoniylar,  v a  xorazmshohlar  davridagidek  buyuk  o‘zgarish- 
lar  yuz  berdi.  N atijada  umum  bashariyat  sivilizatsiyasi  yuksak 
cho‘qqilarga  ko‘tarildi.  Rivojlangan  o'rta  asrning  ikkinchi  tara q q iy o t 
bosqichi  tem uriylar  davri  bilan  bogMiq.  Am ir  Tem ur  o ‘z  davlatining 
poytaxti  qilib  S a m a rq a n d   shahrini  tanlagach,  u  erda  obodonlashtirish 
va  qurilish  ishlarini  boshlab  yubordi.  1371-1373  yillarda  hozir 
m a’muriy  binolar  joylashgan  tepalik  (Tepa  qo‘rg‘on)da  o ‘z  arkini 
qurdiradi.  Tem ur  davrida,  ark  -»shahri d a ru n » ,  shaham ing  devor bilan 
o ‘ralgan  qolgan  qism i  esa  «hisor»  deb  ataldigan.  Samarqand  shahri 
mustahkam  va  baland  mudofaa  devori  bilan  o‘rab  olingan.  Mirzo 
Bobum ing  maMumotiga  k o ‘ra,  uning  ustida  otliq  bemalol  yura  olgan. 
M udofaa  devom ing  tashqi  aylana  qismi  keng  boMib,  chuqur  handaq 
bilan m ustahkam langan.
Ark hududi  34