N. A. Egam berdieva arxeologiya ( 0 ‘quv qo‘llanma)

P a n jik e n t
harobasini tekshirish 1946 yildan buyon olib borilm oqda. 
T adq iq o tlar 
natijasida 
V-VII 
asrlarga oid 
boMgan 
turar jo y la r 
aniqlangan. Turar-joylar ju m la sig a Divashtich saroyi, boy va oddiy 
shahar axolisi uylari kiradi. Boy xonadon uylari m urakkab reja asosida 
qurilgan. Bu erda ham ijtimoiy uylar va 2 ta ibodatxona ochib o ‘rganildi. 
Saroy va yirik binolarning devorlariga hayotiy va diniy mavzudagi 
rasm lar solingan. Sam arkand, Varaxsha, Panjikent rasmlari ilk o 'rta
asrlarda 0 ‘rta O siyoda tasviriy s a n ’at yuqori darajada boMganligini 
k o ‘rsatadi.
Ilk o 'r ta asrlarda saroylar haykaltaroshlik 
nam unalari bilan ham 
bezatilgan. Q uva ibodatxonasi B udda haykallari topilgan. Badisatvalar, 
farishta va jin la r birgalikda tasvirlangan bu F a rg ‘ona haykaltaroshlik 
m aktabining o 'z ig a xos tomonlari mavjudligini aks ettiradi. Uning 
shaklanishida hind ikonografiyasi bilan mahalliy, ilohiy sanamlari o 'z
aksini topgan.
H aykaltaroshlik s a n ’atining izlari mil. I V - V asrlarga oid Tohariston- 
ning K u y o v q o 'r g 'o n q a l’adan topilgan. K u y a v q o 'r g 'o n haykallari zeb-
124

---

ziynatli bezaklarga boy engil kiyimlardagi erkak va ayol tasvirlaridan 
iborat.
Ilk 
o ‘rta 
asriar 
davri 
m onumental 
m e ’morchiligida 
ganch 
naqshinkorligi keng qoMlanilgan. U nda antik davr a n ’analari um um an 
uchramaydi, 
balki o ‘z zam onasiga xos yangi uslubiy yo'n alishi 
shakllangan. Buni Afrosiyob, Varaxsha va Dumaloqtepa (Tohariston) 
qasr bezaklarida uchratish mumkin.
Monumental san ’at bilan birgalikda ilk o ‘rta asrlarda amaliy 
s a n ’atning 
barcha 
y o ‘nalishlari 
rivojlangan. 
Ular 
shaharlaring 
rivojlanishi va shahar hunarm andchiligining taraqqiyoti bilan uzviy 
bog'langan edi. Oltin va kum ushdan har xil idishlar yasash k o ‘lami 
kengayadi. Ayniqsa, bu masalada Xorazm maktabi, Tohariston va 
S o ‘g ‘d ustalari katta yutuqlarga erishadilar.
Arxeologik qazish materiallari va tasviriy san ’at asarlari ilk o ‘rta 
asriar davrida zargarlik va tosh o ‘ym akorlik sa n ’ati yuksak darajada 
rivojlanganligini tasdiqlaydi. V-VI asrlarda oliy nasabli mulk egalari- 
ning shaxsiy muhri sifatida qim m atbaho tosh-serdolikdan gem m alar 
yasash davom etgan.
Ilk o ‘rta asriar m adaniyatida