N a b ijo n qo dirov

Ustozim Tillaxon О ‘rmonovaga!
Sizdan olgan tarbiya, bilim
Chiroq bo ‘Idi yorishdi yo ‘lim.
Ta’zimdaman, doim sog' bo ‘ling,
Mehri daryo, ustoz miiallim.
-
Qoyil! N aqshlam i o ‘zing chizganmisan.
Indamay bosh silkidim.
-
Zo
77 
Qo ‘ligul bola ekansan-ku.
Birdan Oqilxonning rangi о ‘zgardi.
-
Shuyam ish b o ‘ptim i? Bunaqa loytovoqni men 
ham yasayveram an-da.
H am m am iz hayron b o ‘lib O qilxonga qaradik. Bu 
gapni har kim o ‘zicha tushunib, hazilga y o ‘yganday 
jim gina kulib q o ‘yaqoldi. M en sevimli o ‘qituvchi- 
m izning uyida o ‘tirganim , ayniqsa, yaqin o ‘rto g ‘im 
uning o ‘g ‘li ekanligidan nihoyatda xursand edim. 
X ursandchiligim ni oshirgan narsa yana shu b o ‘ldiki, 
bugun H am alning tu g ‘ilgan kuni ekan. Uni o ‘n olti 
yoshi bilan tabrikladik. Choy keltirgan qizlam ing 
odob bilan eshikni tiriqlatib q o ‘yishlarini birinchi bor 
ko‘rayotganim uchun bu oilada o ‘zgacha tarbiya borli- 
gini his qildim.
- Bu kitoblar kim niki? - dedi Kamol javonga k o ‘z 
yugurtirib.
Hamal choyni qaytararkan kulimsiradi.
- H am m am izniki... Tepadagilari dadam niki, o ‘rta 
qatordagilar oyim ga qarashli, pastdagilari opa-singil- 
larim va m ening kitoblarim.
221

---

- A gar men o ‘qigan rom anlarim ni yig‘sam, bun- 
danam k o ‘p joyni egallardi. T o ‘g ‘rimi, Davron, - dedi 
Oqilxon birdan menga yuzlanib.
Yana jim gina bosh qim irlatdim -da, uning maqtan- 
choqligidan o ‘n g ‘aysizlandim .
Endi u devorga ilingan qashqar rubobiga ishora qilar 
ekan, Hamalga qarab beo‘xshov tirjaydi.
- A navi ch o ‘mich senikimi?
- Ha, meniki...
- Iye, «artis» b o ‘lasanmi?
«D o ‘stim» shu yerdayam kelajakda sudya b o ‘lishi, 
«yuridicheskiy»ga hujjat topshirib kelgani haqida 
kerilib, k o ‘pirib gapirdi. H ech kim dan sado chiqma- 
gach: Rosa bopladim, - deganday dasturxonga qarab 
astoydil hujumni boshlab yubordi.
O qilxon o zg ‘in b o ‘lishiga qaram ay, tim o g ‘ining 
uchigacha oshqozon edi. U oldidagi narsalarni birpasda 
ship-shiydon qilib, sho‘rdanakka o ‘tdi va likopni b o ‘- 
shatishga qasd qilganday bir m arom da chaqa-chuqlab 
huzurlanardi.
K am olning gaplarini jon qulog‘im bilan tinglayot- 
ganday k o ‘rinsam -da, xayolim O qilxonda edi. Uning 
ochofatligi, birovning so‘zini tap tortm ay b o ‘lib turishi 
g ‘ashim ni keltirgan b o ‘lsa, sho‘rdanakdan oqarib ket­
gan lablariga ko ‘zim tushganda ichimdan zil ketib jim
o ‘tiraverdim .
«N otanish odam xuddi qovunga o ‘xshaydi, - der- 
dilar Hoji buva. - Q achonki qovunni so‘ym aguncha 
shirin yoki bem azaligini bilib b o ‘lm agandek, odam ning 
ham yaxshi-yom onini toki u gapirm agunicha ilg ‘ab 
olishingiz qiyin». K am olning k o ‘p kitob o ‘qigani, yo- 
shiga qaraganda anchayin m ulohazali ekanligi uning 
m a’noli gap-so‘zlaridan yaqqol sezilib turardi. U 
ko ‘proq Hamalni tinglab fikr almashar, m ing chiran-
222

---

masin Oqilxon bilan gaplashishdan iloji boricha tiyi- 
lishga, bahslashm aslikka urinardi. Chunki yangi suh- 
batdoshining o ‘zini tutishi, o g ‘ziga kelganini o ‘yla- 
may valdirashini k o ‘rib, o ‘z bahosini berib b o ‘lgandi. 
Hamal rubobda «G ulnoz», «A ndijon polkasi»ni chalib 
berganini hisobga olm aganda, o ‘sha kuni k o ‘ngildagidek 
o ‘tirolmadik. D o‘stim aytmoqchi: Ulfati chor b o ‘ldig-u, 
anda maza bor, - degani b o ‘lmadi.
O radan uch kun o ‘tib Hamalni uchratib qoldim.
- 0 ‘rtog ‘ing qanaqa bola o ‘zi? - dedi u norozi qiyo- 
fada.
- Qaysi o ‘rtog ‘imni aytayapsan?
- Anavi kungi-da... Ismiyam z o ‘r. A qlxonm idi...
- Ha, Oqilxon. Nimaydi.
- Juda g ‘alati bola ekan-ku...
- N im a gap. Ochiqroq gapirsang-chi...
- K echa uyga kelsam, eshigim iz oldida meni kutib 
turgan ekan.
- O qilxonm i?
- Ha, o ‘sha-da... Hayron b o ‘lib ichkariga boshladim. 
Biror ishi borm ikan deb o g ‘zini poyladim. Aytarli biror 
narsa demadi. M aqtanadi xolos. Suhbatim iz qovush- 
may, qiynala boshladim. Y orilm agan yaraga o ‘xshab yo 
maqsadini ochiq aytm aydi, yo ketmaydi. U zuq-yuluq 
gaplaridan tushunganim shu b o ‘ldiki, atrofida o ‘ziga 
mos d o ‘sti y o ‘q emish. M enim cha, ikkalam iz o ‘rtoq 
b o ia y lik demoqchi b o ‘ldi. F e’l-atvoring muvofiq kel- 
masa, qanday qilib d o ‘stlashish mumkin. T o ‘g ‘rimi?
- T o ‘g ‘ri.
! - Eng yomoni singillarimga: Hamal kelguncha uyda 
o‘tirib turaveram an deganm ish. B o‘yiga yetib qolgan 
qizlam ing oldida pishirib q o ‘yibdimi unga?
- M eni kechir, Hamal, - dedim qilgan ishim dan 
xijolat b o ‘lib. - Oqilxon o ‘rto g‘im emas, shunchaki 
qo‘shnim iz xolos, u bizlardan ikki yosh katta.

---

- Ana, agar yaxshi bola b o ‘lganida o ‘z tengqur- 
laridan ortm asdi. Yo noto‘g ‘rimi?
- Sen haqsan. 0 ‘sha kuni m enga tasodifan yo'liqib, 
yelim day yopishib oldi. Uyingga olib borganim dan 
o ‘zim ham pushaym on yedim. Unda boylam ing o ‘g ‘liga 
yaltoqlanadigan odat bor.
Hamal kuldi.
- Demak, meni boy deb o ‘ylabdi-da.
- Boysan-da, harqalay motorli velosipeding bor. 
Doim q o ‘lingda pul o ‘ynaydi, - dedim vaziyat yum sha- 
ganidan xursand bo ‘lib.
- Y o‘g ‘-e, q o ‘ysang-ehi...
- U nchalik b o ‘lm asayam ... K o ‘rinishing boyga 
o ‘xshaydi-da. Oqilxon ju d a m u g‘ambir, foydasi teg- 
m aydiganlarni yaqinigayam bormaydi.
- K o ‘rinib turibdi, - dedi Hamal jiddiy tortib. -
Bilasanmi, Davron... Endi yosh bola em asm iz. D o‘st- 
lami saralab oladigan paytim iz keldi. U lar bem aza 
tutning urug‘iday juda k o ‘p b o ‘lishiyam shart emas. 
Oz b o ‘lsayam... Soz b o ‘lgani yaxshiroq. Oqilxonga 
o ‘xshash osm ondan tushganlar bilan sal m asofa saqlab 
gaplashish kerakm ikan. N im a deding?
- Indamadim.
K ulishib xayrlashdik.
Tum an m arkaziy kasalxonasi oldidagi katta tollar 
salqinida oppoq soqoli o ‘ziga yarashgan 65 yoshlar at- 
rofidagi M irzali buva kabob sotardi. «M irza kavob» 
desangiz b o ‘ldi, ham m a taniydi. O taxonning kabo- 
bini tatib k o ‘rgan borki, aylanib-o‘rgilib shu yerga 
kelaveradi. 
Shuning 
uchun 
m ijozlariyam
bisyor. 
Boshqa joylardan farqi M irzali buva doim ozoda 
kiyinar, g o ‘sht tanlashga ustasi farang, yana bir tomoni 
lahm burdalar ustiga m akkaning unini ixlos bilan sepib 
keyin pishirardi. Bunday kabobning mazasi butunlay 
boshqacha b o ‘ladi. Chapani, to ‘g ‘riso ‘z «M irza kavob»-
224

---

ning yana bir o ‘ziga xosligi shuki, jin i suymagan 
odamni ayab o ‘tirmaydi. Lov etib yonadi-yu, birpasda 
o ‘chadiganlar xilidan. U paytlarda b o ‘laklarga b o lin g a n
non m axsus idishga solib q o ‘yilar, kabob olgan mijoz 
xohlaganicha olib tanovul qilishi mumkin edi. Qisqasi 
non tekin, unga alohida pul to ‘lanmaydi.
Zokir ikkalam izning kabob yegim iz kelib yerga 
solingan yangi k o ‘rpachalarga o ‘tirishga ch og ‘lanar- 
kanmiz, yuziga fotiha tortayotgan Oqilxonga k o ‘zimiz 
tushdi. Q uchoqlashib ko'rishdik. N egadir uning kayfi- 
yati yaxshi emas, xayoli parishon edi. Zokir ikkalamiz 
darrov y o lg ‘on m anziratga o ‘tdik.
- Rahmat. T o ‘rt six shashlik yedim. Q om im shishib 
ketdi, - dedi u ovozini pasaytirib. Ammo hisob-kitob 
qilishga qolganda arzim agan tangalarini sanay boshladi. 
Mirzali buva pulni olar ekan, birdan jazavasi q o ‘zidi.
- Juda pastkash bola ekansan-da, omalekin. Hadeb 
non yeyaverm ay, shashlik ham yeginda... Bor, ko ‘zim ga 
ko‘rinma!
Oqilxon sezib qolishim izdan qo'rqdim i, qovog‘ini 
osiltirganicha shipillab j o ‘nab qoldi. N im a b o ‘lganiga 
tushunmay, hayron qarab turgandik, M irzali buva shu 
zahotiyoq jahlidan tushib, biz tom onga qarab iljaydi.
- Bu junbosh senlam i o ‘rtog ‘ing shekilli, a. Olifta- 
garchiligiga Samarqandni soyi quriydi-yu...
- N im a b o ‘ldi, M irza buva, tinchlikm i? - dedi Zokir 
ajablanganday.
- Olgani bir dona kabob-u ... Uch kundan buyon 
nonimning barakasini uchirib ketadi, tirrancha.
- Bizga to ‘rtta shashlik yedim , - dedi-yu...
- Bekorlarni aytibdi. Buning ustiga doim qo ‘limga 
bir hovuch sariq chaqa tutqazadi qitmir. M abodo, 
gadoy-padoy emasmi bu bola?
M irzali buvaning gapini eshitib Zokirga:
8-8 8 1
225

---

- Oqilxon ju d a bunchalik em asdi-yu... Shahdiyam
ancha past k o ‘rinadi, - dedim.
- Ha. M ashennikni q o iig a tushgandan keyin o ‘rto- 
g ‘ing m ana shunaqa suvga tushgan m ushukday shum - 
shayib qolgan.
- Q anaqa mashennikni... O chiqroq gapirsang-chi.
- Iye, hali eshitganing y o ‘qmi?!
- Y o ‘q.
Birdan Zokirning gap xaltasi ochilib ketdi.
- O dilxon taqsir infarkt b o ‘lib balnisada yotibdi.
- Y o ‘g ‘-e ...
- Ha, shunday. U o ‘g ‘li O qilxonni o ‘qishga kirgizish 
m aqsadida yuridicheskiyda «ishlaydigan» N ajot Nasi- 
m ovich degan tanishiga katta m iqdorda qu ru g ‘idan 
uzatgan ekan. Pulni olgan «dom la» quyonni rasm ini 
chizib, dom -daraksiz g ‘oyib b o ‘lgan. Talvasaga tushgan 
Taqsir institutga borsa, u yerdagilar: «Biz bunday 
odamni m utlaqo tanim aym iz, N ajot N asim ovich degan 
shaxs bu yerda umum an ishlam agan», - deyishibdi. 
N ajotsiz qolgan bechora O dilxon aka o ‘sha zahotiyoq 
yuragini changallab yiqilibdi.
- Keyingi paytlarda O qilxonning indamas, odamovi 
b o ‘lib qolishining sababi bu yoqda ekan-da.
- Ha, oshna, 0 ‘g ‘rini qaroqchi urdi, - deb mana 
shuni aytadilar.
O dilxon taqsir qanchalik pixi qayrilgan b o ‘lmasin, 
o ‘zidan-da tajribaliroq firibgam ing tuzog‘iga ilingani 
tez orada qishloq m ish-m ishchilari tegirm oniga suv 
quyib, «suhbat» gultojiga aylandi.
Oqilxon siz bilan biz o ‘ylaganchalik anoyilardan 
em as ekan. Institutni xayolidan chiqarib, tez orada o ‘z 
o ‘m ini topib oldi. U bir dum alab to ‘nini o ‘zgartirdi-da 
m ahalla m ullasiga aylandi. Q o 'lig a guldor tasbeh tutib, 
boshiga baxm al d o ‘ppi kiydi. Qiyofasi o ‘zgardi-yu 
botini battar tubanlashdi.
226

---

Soxta talaffuz, yasam a mulozam atni shior qilib ol­
gan O qilxonning ichki dunyosi b o ‘m -bo‘sh, misoli 
yaydoq ch o 'ld ay huvullagan, har bir tutumi faqat x o ‘ja- 
k o 'rsin g a ekanligini unga yaqinlashgan ziyrakroq odam 
darrovda fahm lab olishi m um kin edi.