N a b ijo n qo dirov

OTASHNING PARVOZI
O tasiyam o ‘lib, g ‘irt yetim ga aylangan Otash ko ‘ngli 
tusagan ishni qilib yuraverdi. «B ir yaxshi quyulib 
qolgan»idan xursand qishloq oqsoqollarining umidini 
puchga chiqarib, o ‘z bilganidan qolm ay, yana eski ho- 
latiga qayta boshladi. «D etkolonniya»da uning axloqi 
deyarli tuzatilm agan, aksincha m alakasini oshirib kel- 
ganday k o ‘rinardi, g o ‘yo. Otash u yerdan o ‘rgangan 
yangi «hunari»ni davom ettirib, giyohvandlardan ham 
bir qancha d o ‘stlar orttirdi. Bozor ichidagi d o ‘konda 
kosibchilik qiladigan M ahkam k o ‘knori bilan ota- 
bola tutinib, chol orqali shu depara bangilari bilan 
aloqani kuchaytirdi. U davrlarda xohlagan odam o ‘z 
tom orqasiga k o ‘knor, nasha kabi zararli o ‘sim liklam i 
bem alol ekaverar, hech kim nim a qilyapsan, demasdi. 
A m aldagi sobiq tuzum rahbarlari esa ahvolni bila turib 
o ‘zini bilm aslikka olar, qirilib ketm aysanm i, deganday 
bu ishga panjara orqasidan qarardi. Balki, bu ulug‘ 
m illatning vorislari ongini zaharlab izdan chiqarish, 
m ayib-m ajruh qilish m aqsadida nazoratni ataydan 
«unutgan» boMishlari ham ehtim oldan xoli emas.
G iyohvandlik doirasi tez su r’atlarda kengayib, xal- 
qim izning navqiron vakillari b o ‘lmish bir guruh yoshlar 
qatlam ini ajdahoday o ‘z dom iga torta boshladi. Qizi- 
quvchan bolalar asosan to ‘y -to ‘ychiq va boshqa maro- 
sim larda tarbiyasi b o ‘shroq o ‘rtoqlariga ergashib zahri 
qotilni tatib k o ‘rishar, hatto ulfatchilik ilinjida bir- 
birini y o ‘qlab, goh yashirin, goh oshkora k ay f surishlar 
oddiy holga aylandi. Y osh-yalang bu ishning ayanchli 
oqibati haqida o ‘ylab ham k o ‘rishm as, o ‘zlari bilm agan 
holda giyohvandlik botqog‘iga botib borardilar. Psi- 
xotrop m odda har kim ga har xil ta ’sir k o ‘rsatar, 
kim nidir tezda y o ‘ldan olib tashlasa, boshqasiga ar- 
qonni uzunroq tashlab q o ‘yganday edi. Loqaydlik,
258

---

beparvolik k o ‘p o ‘tm ay o ‘z mevasini berdi. Bora-bora 
bolasining so g‘ligidan shikoyat qiladigan ota-onalar 
k o ‘paydi. U lam ing aksariyati farzandlarining odam ovi, 
b o ia r-b o im a s g a asabiylashadigan, telbasifat b o ‘lib 
borayotganidan nolirdilar.
Har yilgiday dekabr oyida «Hosil bayram i» bosh- 
landi. Xalq tilida «tom osha» deb ataladigan bu tadbir 
paxtadan b o ‘shagan katta m aydonlarda o ‘tkazilardi. 
M ahalliy hukum at tom onidan uloq, k o ‘pkari, dor o ‘yin- 
lari uyushtirilib, yosh-u qari dalada bayram qilardi. 
M ehnatkashlarga xizm at qilayotgan um um iy ovqat- 
lanish joyi, k o ‘chm a m agazin sotuvchilarining q o ‘li 
q o iig a tegmaydi. Qanchalik sovuq, qor-qirovli kunlar 
b o ‘lmasin, odam larga malol kelm aydi, aksincha bun- 
day ob-havo sayilning jozibadorligini yanada oshiradi. 
Tom oshaning eng z o ‘ri y ig ‘indan tashqarida, dala shiy- 
ponlari, uvatlar, tutqatorlarda b o ‘lib o ‘tardi. U yerda 
mingga yaqin, yetti yoshdan yetm ish yoshgacha «yigit- 
ning x o ‘rozi» b o ‘lgan jaydari tabaqalar y ig ‘ilishib 
qim or o ‘ynaydilar. Shashqol dum alatib, oshiq otadilar. 
Qizilini top, angishvona, eh-he-e... chuv tushirishning 
usullariyam k o ‘p ekan dunyoda. Tom oshaga ishqiboz, 
do‘lvor m uxlislar ham keragidan ortiq. U larga bundan 
boshqa tom oshaning keragiyam , qizig‘iyam y o ‘q. 
Biri-biriga 
o ‘xsham aydigan 
to ‘dalar, 
turqi-tarovati 
har xil kim salam i bir chetdan talm ovsirab kuzatadilar, 
angrayadilar, jilm ayadilar, zavq oladilar. H ar zamon- 
da haydaganday k o ‘rinib y olg‘ondakam haybat qilish- 
larini hisobga olm aganda, ichki ishlar boMinmalari 
bunday guruhlarga ortiqcha e ’tibor qaratm as, hatto 
«o‘zim izniki» b o iib ulgurgan ayrim sho‘xroq m ilitsiya 
xodim larining olom onga q o ‘shilib oshiq otishlari ham 
hech kim ni ajablantirm ay q o ‘ygan. Xullasi kalom, 
nim a qilishsa, qilishaversin, asosiysi janjal chiqm asa 
bas. Biroq bunday qaltis o ‘yinlarda doim to ‘polonning
259

---

nafasi ufurib turar, alal-oqibat tom osha katta-katta 
om m aviy m ushtlashuvlar, m ast-alast alam zadalarning 
pichoqbozligi bilan yakun topardi. «Urushning boshi 
q o ‘shnim ning oshi» Ana tom osha-yu, m ana tomosha. 
Eng yomoni bu yerda qim orga havasm and o ‘quvchi 
yoshlar, b o ‘lg ‘uvsi « o ‘rinbosar»lar ham istagancha 
topiladi. Bolakaylar hollariga yarasha «yigirm a bir» 
«jizza» «sikko» atalmish m ayda o ‘yinlar bilan m ashg‘ul 
bo4ib, hozircha katta qim orga kirish y o ‘lidagi birinchi 
alifbo bosqichini o ‘tashar, o ‘z tegdoshlari bilan 15-20 
tiyindan tikib, tajriba to ‘plashadi. Q anchalik ohanrabosi 
b o ‘lmasin, boshi berk, faqat halokatga eltuvchi bu jin- 
k o'chaning yozilm agan qonuni shunday.
Ikki kundirki, m alaylari bilan kayf-u safo qilib 
tom oshaning eng qaynoq nuqtalarida javlon urayotgan 
O tashning oshig'i olchi. U raqiblariga katta-katta pul 
chiqarib, ustm a-ust q o ‘li kelayotganidan o g ‘zi qulog‘ida. 
«Mol achchig‘i - jo n achchig‘i» deganlariday, bor- 
budidan ayrilgan b o ‘lsa-da, tinimsiz: «Qant olib ye, 
uka, - deya alam idan titrayotgan o zg ‘ingina, bechora bir 
kishini butunlay kafangado qildi. O tash uning bisotidagi 
«M oskvich» rusumli m ototsiklini o ‘zi aytgandek «ay 
m om ent»da yutib oldi. Tan olish kerak, qim orbozlar 
ichida m aydagap, lattachaynarlarga o ‘rin y o ‘q. Bu toifa 
odam lar biz k o ‘rib o ‘rgangan «artist»lardan keskin 
farq qiladi. G ‘azabiyam , kulgisiyam samimiy, chin 
dildan chiqadi. H ar bir m asala halol, erkakchasiga hal 
etiladi. K im dir yutadi, kim dir yutqazadi. H ayotdayam
xuddi shunday, tinim siz kurash ketadi. Birov yengadi, 
birov yengiladi. Ammo bu kurashda g ‘irrom lik, til- 
y o g ‘lamalik, m unofiqlik bilan ham g ‘alaba qozonish 
mumkin. Q im orda bunaqasi ketmaydi. Hammasi dan- 
gal, ochiq-oydin b o iib o ‘tadi. M ag‘lub yengilganini 
m ardlarcha tan oladi. Holbuki, janjalni ayyorlik bilan 
oraga suqilib kirgan sur, lafzida turm aydigan subutsiz,
260

---

kazzoblar keltirib chiqaradi. Balki yolg‘onlardan char- 
chagan olom onning bu tom oshaga nechogMik intili- 
shining sababi ham shundandir.
Otash qim ordan orttirgan «boyligi» tugaguncha o ‘l- 
jasiga aylangan «shayton arava»ni tun-u kun tarillatib 
ayshini surib yuraverdi. Kechasi uch-to‘rtlarda uyga 
kelib yotar, tushlikka yaqin uy g ‘onib nonushtasiz 
yana k o ‘chaga shoshardi. B a’zan o ‘m idan turgisi kel­
may, ustiga chiqib obdan ezg ‘ilashimni talab qiladi. 
K o‘m agim dan foydalanib, beligacha yuvinishni ham 
unutmaydi.
Y akshanba kuni yalangda boshini sham punlab yuva- 
yotgan O tashga suv quyib berayotgandim , o ‘rtog ‘im 
R ahm atjonlam ing uyidan erkak kishining o ‘shqirig‘i- 
yu, xotin-xalajning y ig ‘isi eshitildi. Q o‘shnining jan- 
jaliga k o ‘nikib qolganim iz bois, unchalik e ’tibor ber- 
madim. Borgan sari qiyom at q o ‘pib, to ‘polon avjiga 
chiqdi. M ehriniso xola o'rtadagi qachonlardir qulagan 
pastak devordan jon halpida biz tom onga sakrab, yig‘- 
laganicha o ‘zini ichkariga urdi. Otash vaziyatni kuzatar- 
kan, to ‘n g ‘illadi:
-
O bbo, Traktirkashning (Otash traktorchi q o ‘shni- 
miz Tirkash akani shunday atardi) eski odati haliyam
qolm abdida-a.
Bunday paytlarda Tirkash aka tap tortm ay uyim izga 
bostirib kirar, qovog‘idan qor y o g ‘ib, xotinini qidirishga 
tushardi. Bu safar u O tashdan hayiqdimi, devor ortida 
to‘xtab k o ‘zlarini to ‘sayotgan qalin qoshi-yu, qarovsiz 
m o‘ylovini hurpaytirganicha o ‘ylanib qoldi, xuddi p o ‘s- 
tak tishlagan laychaday bir dam chaqchayib turdi-da, 
asta ortiga qaytdi.
O najonim nig 
aytishicha, 
bolalariga 
kiyim -bosh 
qilish uchun shaharga borgan M ehriniso xola 300 so ‘m 
pulini o ‘g ‘rilarga oldirib kelibdi. Qildan qiyiq axtara- 
digan janjalkash erga shuning o ‘zi yetarli-da, to ‘g ‘rimi?
261

---

Otash bolaligida bu m ushtipar ayoldan m ehr-m uruvvat, 
ko ‘p yaxshiliklar k o ‘rgani uchun unga nisbatan inso- 
niyligi q o ‘zidi. U yga kirib, M ehri xoladan pulning 
miqdori, qaysi bozorda yo'qotganini surishtirar ekan:
- Xafa b o ‘lmang, xola. Men hoziroq borib, pulingiz- 
ni topib kelam an, - dedi.
Q iyin ahvolda qolgan q o ‘shni xotin darhol y ig ‘idan 
to ‘xtab, k o ‘zlarini lo‘q qilib O tashga qaradi.
- Voy, o g ‘zingga novvot, qani endi shunday qilsang. 
Pulim to ‘rtburchak qizil katm onda edi. Juvonm arg o ‘g ‘- 
rilar sumkam ni qirqib olib q o ‘yishibdi-yu, men landa- 
vur sezm abm an-a. Topib o ‘m iga q o ‘ymasam , bu nokas 
odam meni so g‘ q o ‘ymaydi, Otashvoy. Qaratgan qarab 
qomapti... Bir urunib k o ‘rgin-chi, bolam.
- Tezda kiyin, Ablni sam ovariga boramiz, - dedi 
Otash ishonch bilan m enga qarab.
- Qaysi Abl?
- Ishing b o ‘lmasin. X idim i topishim iz kerak. Obed- 
da ulam ing oshi bor.
O tashning qarori q at’iy, qalbida boshqalar uchun 
qayg‘urishdek qandaydir ezgulik j o ‘sh urar, o ‘zini 
tutishidan tezda pulni topib, serzug‘um Tirkash akani 
m ulzam qilish istagi kuchayib borardi. Uning so ‘zlariga 
ishonib-ishonm ay, noiloj m otatsiklga o ‘tirdim. Zero, 
o ‘g ‘rilardan bunday m uruvvatni kutish m en uchun 
shunchaki bir xom xayol, ch o ‘pchakdan boshqa narsa 
emasdi. Hech qanday hujjati b o'lm agan «M oskvich»ni 
uchirib notanish qishloqlar orqali shaharga kirib bor- 
dik. K o‘rim sizgina choyxona ostonasida bizni Toshpol- 
von to g ‘aga o ‘xshagan chapani, lo ‘lisifat kishi quchoq 
ochib kutib oldi. M enim cha, «Abl samovar» degan- 
lari m ana shu odam b o ‘lsa ajabm as. Choyxona mash- 
shoqlam ing m akoni, n o g ‘orachi, karnaychi-yu sur- 
naychilar uzzu-kun shu yerda shaxm at o ‘ynab, o ‘z 
m ijozlarini kutisharkan. Bu g o ‘shani o ‘lan to ‘shagiga

---

aylantirib olgan loqayd, kunda-shundalar o ‘zlariga 
otning qashqasidek tanish O tashbek bilan quchoqlashib 
k o ‘rishishdi.
Abl to g ‘a bir so‘z dem ay xona borligiyam bilinm ay- 
digan ichkaridan ichkari, pastqam gina uychaga boshlab 
kirdi. Shohona bezatilgan dasturxon atrofida o ‘zimiz 
tengi ikki yigitcha shaxm at o ‘ynab o ‘tirardi. Sobiq 
sheriklarini k o ‘rib, ulam ing k o ‘zlari quvonchdan porlab 
ketdi. Biroz o ‘tirgach, Otash m aqsadga k o ‘chdi.
- X idirtoy bugun ertalab sigirlaringdan biri o ‘zini 
o‘zi emib q o ‘yibdi-yu.
- Y o ‘g ‘-e...
- Ha shunday. O pam ning sum kasini qirqib, 300 so‘- 
mini o ‘m arib q o ‘yishibdi.
- Q ayerda?
- Eski shahardagi kiyim bozorda. Puli qizil katmon- 
da b o ‘lgan.
X idir yonidagi sherigiga qaradi.
- Jahon, tezda borib, «Burga»ni top. Qizil katm onni 
puli bilan to ‘g ‘ri shu yerga yetib kelsin.
- Yest!
Shefning yugurdagi shoshib chiqib ketdi.
X onaga birin-ketin «m odniy» yigitchalar kirib kela 
boshladi. K issavur deganda doim Tolik, Sunnat kabi 
yapasqilar k o ‘z o ‘ngim da jonlanardi.
Bu yerdagi shovvozlar ularga m utlaqo o ‘xshamas, 
sochlari silliq taralgan, m uom ala, odoblari joyida, k o ‘- 
rinishlaridan xuddi a ’lochi o ‘quvchilam i eslatardi. Did 
bilan kiyingan j o ‘raboshining kepatasi esa studentlardan 
sira farq qilmasdi.
Bu nozik kasb egalari vokzal, aeroport, avtobekat, 
bozor va boshqa olatasir, odam gavjum nuqtalarda 
faoliyat olib borishar, xizm at postlari ham vaziyatga 
qarab sheflari tom onidan tez-tez o ‘zgartirib turiladi. 
Guruh boshliqlari har kungi pakkalari «АЫ sam o­
263

---

var»ning choyxonasidagi palovxo‘rlikdan so ‘ng zim- 
malaridagi m ajburiyatni bajarib, yana o ‘z ish joylariga 
tarqalisharkan. M ajburiyat shundan iboratki, har bir 
guruh rahbari bosh « qo‘m ondon»lari b o ‘lgan X idirga 
axborot berish bilan birga topganlaridan j o ‘raboshi, 
samovar, uchastkovoy dolyasidan tashqari «O BShYaK » 
deb atalguvchi alohida ja m g ‘arma ulushini ham mun- 
tazam to i a b boradilar. 0 ‘g ‘riboshi y ig ‘ilgan «soq- 
qa»lam i jam lab, maxsus odam larga topshiradi. U lar 
bu pullam i panjara ortidagi sheriklarining ehtiyojiga 
sarflaydi. M ahkum larga kiyim -bosh, oziq-ovqat olib, 
bir oyda bir bor y o ‘qlab turadi, m uam m oli m asalalam i 
yechib, tezroq ozodlikka chiqishlariga k o ‘m aklashadi. 
Joriy etilgan tem ir intizom ga ham m a quloq qoqmay, 
qat’iy amal qiladi. Shu taxlit m exanizm bir m arom da 
ishlayveradi. Guruhga a ’zo b o ‘lm agan havaskor, m ayda 
o ‘g ‘richalar bundan mustasno.
Kichkina, k o ‘zlari o ‘ynab turadigan, tutqich berm as 
«Burga» kela solib to'qq izta ham yonni o ‘rtaga tashladi. 
U lardan uchtasi qizil, qolganlari shunga yaqinroq rang- 
da edi. O tash to ‘rtburchak qizil katm onga ishora qildi. 
X idir katm onni olib ichidagi pulni sanagandi, 280 
so ‘m chiqdi. Burga: Y igirm a so ‘mini ishlatgandik, 
dedi-da, yonidan pul chiqarib kam ini to ‘ldirdi. U yga 
ketyapm iz-u, Tirkash akaning chuvakkina serjun basha- 
rasi-yu, M ehriniso xolaning m innatdor qiyofasi k o ‘z 
o ‘ngim dan ketm asdi, ayniqsa, doim m enga bem innat 
m ehr k o ‘rsatadigan o ‘rtog ‘im Rahm atjonni xursand 
qilishim ni o ‘ylab, sevinchim ichim ga sig‘masdi.
XATO
M en xayolparastm an. Y olg ‘iz qolganim da adoqsiz 
o ‘ylar surib rohatlanam an. Bu bolalar uchun foydali va 
judayam zarur, m enimcha. A xir biz aynan o ‘ylashimiz,
264

---

fikrlashimiz bilan boshqa jonzotlardan farq qilamiz-da, 
to ‘g ‘rimi? Bunday dam larda odam va olamni chuqurroq 
anglashga, tashqaridan qarab o ‘zimizni tahlil, taftish 
qilishga kirisham iz, nazoratni o ‘rganamiz. Keling, bir- 
galikda xayolot dunyosiga sayr qilamiz.
Faraz qiling, ro ‘param izda baland to g ‘ turibdi. 
Uning poyida turli-tum an son-sanoqsiz insonlar ya- 
shaydi. T o g ‘ning eng yuqori ch o ‘qqisida jannatm a- 
kon g o ‘zal vodiy bor. U ning nomini «M urod» bo g ‘i 
deya atay qolaylik. M aqsadsiz, qurt-qum ursqa misol 
shunchaki ivirsib yurganlam i hisobga olm aganda, past- 
dagi xaloyiqning orzusi bitta - ch o ‘qqini zabt etish. 
Bunga erishish uchun k o ‘pni k o ‘rgan kattalar o ‘z 
bolalariga y o ‘l-yo‘riq k o ‘rsatib nasihat qiladilar, zo ‘r 
berib o ‘qitadilar. Ilm -hunar o ‘rgatadilar. M urodga yet- 
ganlam ing ta ’kidlashicha, m azkur soha vakillari cho‘q- 
qiga osonroq ko ‘tarilarm ish. Afsuski, bunday o g ‘ir 
ishni uddalash har kim gayam nasib etavermaydi. Chun- 
ki bu nurli m anzilga yetish m obaynida kutilm agan 
to ‘siq, m ashaqqatlarga duchor b o ‘lamiz. Uni m atonat 
bilan yengib o ‘ta olganlargina yuqoriga chiqish baxtiga 
m uyassar b o ‘ladilar. Buning uchun hayot qozonida 
qaynash, toblanish va sabr-bardosh bilan ter to ‘kish, 
oldinga qarab intilish kerak b o ‘ladi. M aqsadga eltuv- 
chi um r y o ‘li chorrahalarida qaroqchilar, odam bola- 
sini chalg‘itib aqlini o ‘g ‘irlaydigan, shashtidan qay- 
targuvchi qopqonlar ju d a k o ‘p. B ulam ing eng xavflisi 
«Shayton suvi», «Jinlar bazm i», « 0 ‘tkinchi 
havas», 
«M aishatbozlik» va boshqa k o ‘plab diltortar tuzoq- 
lardir. Jim jim ador qasrlar, tansiq taom lar-u, yaltir- 
yultir kiyingan «oziqchi»lar hushingizni o ‘g ‘irlab, 
k o ‘zingizni qam ashtiradi. U lam ing tortimi, sehri shun- 
chalar kuchliki, ikki m arta qarasangiz kifoya, dom iga 
ilinasiz. K o ‘pchilik «Shayton suvi» atalm ish birinchi 
bekatda tutilib, ichkilikka beriladi va orzularidan voz
265

---

kechib, dovon boshidayoq qolib ketadi. K im dir jin lar 
nag‘m asiga aldanib, biri-biridan suluv qizlar qiyofasiga 
kirgan alvasti, jodugarlarga m ahliyo b o ‘lganicha o g ‘zi- 
ning tanobi qochadi. Bazm-u jam shid avjida rohatbaxsh 
taom lardan huzurlanganicha «jonon»lam ing sovuq 
o g ‘ushidan seskanib u yg‘onsaki, um r o ‘tib b o ‘lgan, 
g o ‘ngtepada tezak tishlab yotibdi-da, bechora.
Tarbiyasi m ustahkam , bilimli bolalargina o ‘z niyati- 
dan chalg'im ay, M urod vodiysi tom on dadil intiladilar. 
M ustaqil fikri y o ‘q badavlat otasining yetovida yur- 
gan ayrim erkatoylar yarim y o ‘lda y olg‘izlanib, aro- 
satda qoladilar. Buning ustiga jim yurgilari kelmay, 
alam larini boshqalardan olib, g ‘iybatga beriladilar. 
Q iyinchiliklam i pisand qilm ay, yo rug‘ orzulari sari 
bir m arom da k o ‘tarilayotgan kam bag‘alning tirishqoq 
bolasiga g ‘ayirlik bilan qarab, hasad o ‘tida yonadilar. 
Shunisi qiziqki, chig ‘iriqlardan eson-om on o ‘tgan zuk- 
ko bobolar adashib, xatarli k o ‘chaga kirib qolgan yosh- 
larga jo ni achishib, to ‘g ‘ri y o ‘lni k o ‘rsatishga ming 
urinm asin, o ‘zining g ‘o ‘r aqliga ishongan j o ‘ja x o ‘rozlar 
o ‘jarlik bilan o ‘z y o ‘llaridan qolm aydilar. N atija shuki, 
«M iyasi suyulgan qariyalar» o ‘gitini quloqqa olm ay, 
o ‘zboshim chalik qilgan « bo‘yni y o ‘g ‘on»lam i shaf- 
qatsiz hayot, to ‘xtash nim aligini bilm aydigan vaqt 
ulam ing ustidan kulib, ayovsiz jazolaydi.
0 ‘zbeklar bolajon xalq. K o ‘pchiligim iz esim izni 
tanib-tanim ay bobo-yu buvilarim iz pinjiga suqilamiz. 
Kenguruning bolasiday quchoqdan tushmay, ulam ing 
ardog‘ida voyaga yetamiz. Bizga k o ‘rsatilayotgan 
e ’zoz-u e ’tibordan erkalanam iz, taltayamiz. Ota-ona- 
larimiz dakki berguday b o ‘lishsa, bir eslarini kirgizib 
q o ‘yish ilinjida tarafkashlarim iz tom on chopib, «sot- 
qin»lik qilishdan ham toym aym iz. Pushti-panohim iz 
b o ‘lgan 
qariyalarga 
ergashib, 
kattalar 
davrasiga 
kiramiz. A trofdagilam i zim dan kuzatam iz, qo ‘lim izga
266

---

ul-bul tutqazib tabassum ulashgan odam, bizningcha, 
yaxshi, boshqasiga tum tayib qaraym iz. U lg‘ayganim iz 
sari barcha xarxasha-yu qiliqlarim izni malol olmay, 
m uam m olam i faqat bizning foydam izga hal qilgan 
m ehribonlarim iz asta-sekin « o ‘zgarib» tanbeh bera 
boshlaydilar.
«Hoy bola, unday qilm a!», «Hoy ahmoq, bu nima 
qilganig!» va hokazo... Bunday cheklovlar kim ga ham 
yoqardi. D onishm and bobolarim iz o ‘zlari yetolm agan 
niyat-m aqsadlariga bolalari yetishi, umri davom ida qo- 
qilm asligini chin dildan orzu qiladilar. Y o ‘l q o ‘ygan 
xato, kam chiliklarini avlodlari qayta takrorlam asligini 
istab, uzoq yillik tajribalariga suyangan holda qanday 
yashash kerakligi haqida saboq berishga kirishadilar. 
Tabiiyki, aksariyatim iz bunday nasihatlarga parvo qil- 
maymiz. D arrov o ‘zim izni ulardan uzoqroq tutish pa- 
yiga tushib qolamiz. B a’zan quloqsizligim izdan ranji- 
gan buvilarim iz: «G o‘rim ga sham chiroq yoqarm idi» 
deya yengilroq jazolash bilan o ‘z y o ‘rig ‘iga kirgi- 
zishga urinsa, to 'n ini teskari kiyib olgan bobolarimiz: 
«O tasidan 
nim a 
k o ‘rdim ki, 
bolasidan 
k o ‘rsam», 
kabi iddaolar bilan q o ‘l siltab, jahl otiga minadilar. 
Bunday pallalarda: Sizlam ing davringiz boshqa edi, 
hozir zam on o ‘zgargan, uyda o ‘tirib ham m a narsaga 
aralashaverm ang, - deya to ‘n g ‘illab q o ‘pollik qilgan- 
larim iz qancha. Xato qilganim izni esa anchadan keyin, 
poyezd ketib b o ‘lgandagina tushunib yetamiz. Zamon 
qanchalik o ‘zgarm asin, yashash tarzi, hayotning asl 
m a’nosi o ‘zgarm aydi-ku. Dunyo yaralibdiki, ilm-hunar, 
insoniylik, halollik, Allohni tanish, tug ‘ilib o ‘sgan 
zam inga munosib farzand b o ‘lish va boshqa k o ‘plab 
om illarga b o ‘lgan m unosabat, d a ’vat hech qachon 
eskirm aydi-ku. Narigi dunyoning tashvishi bosib, 
bukchayib qolgan um r shomidagi qariyalar k o ‘ngliga 
biz gapuqm as, qaysarlar bilan pachakilashib o ‘tirish
267

---

sig‘armidi. U lar keksayib holsizlangani sayin bizning 
kuch-quvvatim iz oshib boradi. G o ‘yoki ulardagi g ‘ay- 
rat-shijoat bizlarga o ‘tayotgandek. Qani endi tajri- 
ba, charxlangan aqllari ham o ‘z-o ‘zidan bizlarga o ‘tib 
qolsa. Afsuski, unday bo'lm aydi. K attalar qilma degan 
ishni qilamiz, kirm a degan k o ‘chaga, albatta, biz ham 
kirib, oqibatda peshonam iz g ‘urra, qidirgan narsam izni 
topolm ay quruq q o ‘l bilan shalvirab chiqamiz. 0 ‘1- 
chovlik um m i keraksiz ishlarga sarflab, yillam i behu- 
daga boy beram iz.
Zero, sholi kurm aksiz b o ‘lm aganidek, ham ma chol- 
lar ham biz o ‘ylaganchalik dono boMavermas ekan.