Музейшунослик indd

Spada galereyasi
spada galereyasi — Rimdagi unchalik katta bo‘lmagan muzey 
bo‘lib, u yerga borgan sayyohlar ekskursiyaga ketgan vaqtlariga  va 
moddiy tomondan afsuslanmaydilar. kardinal spada va nevarasining 
shaxsiy san’at kolleksiyasi muzeyning asosiy kolleksiyasini tashkil 
etadi.
Muzey sifatida spada galereyasi o‘z faoliyatini 1927-yil bosh-
lagan. Bino kardinal  hokimiyati tomonidan 1926-yilning kuzida, 
saroy devorlari orasida hokimiyat kengashini joylashtirish uchun 
o‘zlashtirilgan. Lekin galereya ommaning tashrifi uchun kam havola 
etilgan, II Jahon urushi boshlanganda yopib qo‘yilgan. Urush spada 
galereyasidagi bir qator qimmatbaho rassomchilik asarlarining sirli 
ravishda yo‘qolishiga xalaqit bermadi.
1951-yil spada galereyasi yana o‘zining ekspozitsion faoliyatini 
davom ettirdi. II Jahon urushidan keyingi qolgan va asrab qolingan 
kartinalar to‘rtta zallarga joylashtirildi.
II Jahon urushidan keyin muzey ochilishiga katta tashabbus 
ko‘rsatgan inson Rim galereyasining Bosh inspektori,  professor Akila 
Bertini kalosso bo‘ldi. o‘sha davrda muzey boshida turgan professor 
Frederi kosseri ham ekspozitsiyalarni qayta tiklashga katta hissasini 
qo‘shdi. natijada spada galereyasi — hozirgi kungacha devorlaridagi 
polotnolar zalning boy interyeri va dekori bilan uyg‘unlashadigan, qa-
dimiy va zamonaviy haykallar saroy mebellari bilan a’lo darajada mos 
tushadigan qadimiy klassik rassomchilik galereyasining yorqin namu-
nasidir.
36
 Bulding National Museums in Europe 1750-2010. 308 p.

---

72
spada Galereyasi sobiq kardinal Djirolama kapodiferoning shax-
siy mulki bo‘lgan, saroyning qanotida joylashgan qasr XVI asrning 
ikkinchi yarmida  kapodifero oilasiga mansub bo‘lgan yer-joylarga 
qurilgan. Qasr qurilishiga arxitektor Bartolameo Borromini bosh-
chilik qilgan. Istiqbolli galereya – muhim diqqatga sazovor spada 
galereyasining  muallifi  hisoblanadi.  Galereya  saroyning  chap  to-
monida joylashgan bo‘lib, istiqbolli galereyani o‘rtacha kattalikda-
gi daraxtlar ekilgan bog‘ o‘rab turadi Daraxtlarni o‘sha davrda turli  
yaratuvchilikka qiziqadigan Borromini o‘tkazgan.
Galereyaga qaralganda juda katta, 40 metrli bo‘lib, yo‘lak oxiri-
da esa katta qanotli haykal ko‘rinadi. Lekin tomoshabinlar galereya 
bo‘ylab aylanishganda,  yo‘lak atigi 8,82 metr ekanligi bilinadi, 
haykalning bo‘yi esa odam bo‘yidan sal pastroq. Bunday optik effek-
tga Borromini quyidagicha erishdi: shift galereya oxiriga borib  past-
lashadi, pol esa aksincha, tepaga ko‘tariladi. Galereya yo‘lagining 
bo‘shliq maydoni konussimon bo‘lib, torayib, ko‘zda chuqurlik ef-
fektini berib, yer shakllarining illyuziyasiga ishonasiz.
Birinchi qavatda joylashgan rassomchilik galereyasi sahiy met-
senat va Borokko davri san’atining ixlosmandi kardinal Bernardino 
spadaning shaxsiy to‘plamlaridan san’at asarlari qo‘yilgan. keyin-
chalik kolleksiyalar burchagi spada oilasi vakillari bilan to‘ldirildi: 
Virdjinio, oratsio i Fabritsio, spad Galereyasining kolleksiyalari, 
asosan XVI – XVII asr mohir ustalarining rassomchilik polotnolari-
dan iborat. Ularning ichida alohida Gvido Renining kartinalarini ay-
tib o‘tish kerak, bittasida kardinal Bernardo spadaning portreti bor. 
Titsianning ilk ishlaridan “Musiqachi portreti”, yana bitta Gverchino 
tomonidan ishlangan kardinalning portreti.
shu yerda hattoki shaxsiy freskasiga Il - Djezy soborining bezakli 
gumbazini ishlagan Djovanni Batista Gaulining eskizlarini ko‘rish 
mumkin. Galereyada –mashhur karavadjo uslubini o‘z asarlarida ish-
latishni xush ko‘rgan –  italiyalik va fransiyalik rassomlarning  ishlari 
mavjud. shuningdek, spada Galereyasida Rubens polotnosi, katta 

---

73
Breygelya, Djentileskining ham kolleksiyalari mavjud. Muzey qim-
matbaho buyumlari deb polotnolarning asl nusxalarini emas, spada 
oilasidan boshlab, asl ko‘rinishini yo‘qotmagan qasr interyerlarini 
(mebel, antik haykallar, klassitsistik peyzajlar) aytish mumkin.
Galereyada joylashgan haykallar orasida, spada galereyasining 
ikkinchi darajali e’tiborga sazovor buyumi — antik Pompey hayka-
li hisoblanadi.  o‘rta asrlarda haykal kampodi – Foridan uzoqda 
bo‘lmagan joydan topilgan. Unga qiziqish shunchalik ortib ketganki, 
haykalga erishish uchun kurash ketgan. Chunki tarixchilarning gapi 
bo‘yicha, Pompey haykalining ostida qachonlardir Yuliy sezar sui-
qasdchilar tomonidan o‘ldirilgan ekan. Bunday kurashni to‘xtashish 
uchun Rim papasi Yuliy III marmar haykalni o‘ziga oldi. oxirida 
esa kardinal Djirolamo kapodiferroga berib yubordi, u esa Pompey 
haykalini saroyga olib keldi
37
.