Muxamadiev r. O o f t a L m o L o g I y a

 
 
 
 
 
Barcha yallig’lanish kasalliklarda tozalik va shaxsiy gigiena 
muhim ahamiyatga ega. Iflos qo`l bilan ko`zga patogen infek
irishga qulay omil yaratadi. Og`ir travmalardan keyin singan 
burun suyaklari ham ko`z yoshi xalta va burunga tushadigan
osistit keltirib chiqaradi. Tug`ma dakriosistitlarda esa
tug`ruqxonalarda bolalarning burun bo`shlig’i tozalanishlari va chaqaloq
tug`ilishi bi lan darrov ko`zga dezinfeksiyalovchi dorilar tomi
bo`lgandagi sosna bargisimon kristallar 
kasalliklardagi kristallogrammalaridan namunalar 
lanish kasalliklarda tozalik va shaxsiy gigiena 
bilan ko`zga patogen infeksiyalar tushishi
y omil yaratadi. Og`ir travmalardan keyin singan 
burun suyaklari ham ko`z yoshi xalta va burunga tushadigan kanallarni
osistitlarda esa
hlari va chaqaloq
tug`ilishi bi lan darrov ko`zga dezinfeksiyalovchi dorilar tomizilishi shart.

---

158 
8-BOB.
KONYUNKTIVANING KASALLIKLARI 
Etiologik sabablarga ko`ra konyunktiva kasalliklari quyidagicha
klassifikatsiyalanadi 
1. Infeksion –( bakterial, virusli, xlamidiyali, zamburug`li,) 
2.Allergik (bahor katari, pollinoz, dorivor konyunktivit, konyunktiva
pufakchasi va boshqalar). 
3.Destruktiv ( ko`z yosh muammolari sababli, pingvekula, pterigium) 
4.O`smalar 
Patogenezi - patogen mikrob yoki virus konyunktiva bo`shlig`da toksin
chiqarib , kapillar tomirlar nerv tugmachalarini qitiqlay boshlaydi. Oqibatda 
tomirlar kengayib konyunktivada giperemiya chaqiradi. Tomirlarning
devoridan qonning plazmasi to`qima orasiga chiqib ketib, shish paydo bo`ladi. 
Organizmning himoya kuchi reaksiyasi natijasida fagositoz jarayoni boshlanib,
ya`ni leykotsitlar migratsiyasi oqibatida kapillyardan tashqariga chiqqan 
leykotsitlar nobud bo’ladi va mikroblar bilan qo`shilib yiring hosil qiladi.
Ba`zida juda kuchli – virulentli mikroblar to`qimadagi oqsillarrni koagulyatsiya 
qilib plyonkalar hosil qiladi. 
Konyunktiva kasalliklari orasida konyunktivit katta ahamiyatga ega. 
Yallig’lanish kasalliklari 
Konyunktivit - bu konyunktivaning yallig'lanishi. Konyunktivit barcha 
kasalliklarning 1/3 qismini tashkil qiladi. 
Klinik ko'rinish. Bemorlar ko'zning qichishi va achishishi, lakrimatsiya, 
fotofobiya, begona jism sezgisi va konyunktiva bo'shlig'idan yiring va shilliq
ajralma chiqishidan shikoyat qiladilar. Tekshiruvda shish (8.1-rasm) va 
konyunktiva shaffofligi buzilganligi, ko'z olmasi konyunktival in'eksiyasi, 
shuningdek konyunktival bo'shliqdan oqma mavjudligi aniqlanadi. 
Davolash tamoyillari. Odatda, davolanish ambulatoriya sharoitida amalga 
oshiriladi. Infeksiya tarqalishining oldini olish uchun shaxsiy gigiena qoidalariga 

---

159 
rioya qilish kerak. Ko`zga bog’lam qo’yish taqiqlanadi, chunki bog’lam ostida 
keratit rivojlanishi ehtimoli oshadi. Konyunktiva bo'shlig'idan ajralmalarni 
mexanik ravishda olib tashlash uchun kuniga 2-3 marta antiseptik eritmalar 
bilan yuviladi (masalan, 0,5% levomitsetin eritmasi). Davolashning asosida 
etiologik prinsip yotadi: bakterial konyunktivitda kuniga 3-6 marta konyunktiva 
bo'shlig'iga antibakterial ko'z tomchilari tomiziladi,allergik turida – 
deksametazon va boshqa antiallergik eritmalari . 
Bakterial konyunktivitlar 
O'tkir nospetsifik konyunktivit 
Kasallikni ko'pincha turli xil stafilokokklar yoki streptokokklar 
keltirib chiqaradi. U ikkala ko'zning o'tkir yallig’lanishi bilan paydo bo’ladi: 
yaqqol konyunktival ineksiya, konyunktiva bo'shlig'idan ko’p miqdordagi shilliq-
yiringli ajralma bo`lib chiqib turadi. Barcha bakterial konyunktivitlarda jarayon 
shox pardaga o’tib yuzaki marginal keratit rivojlanishi mumk Davolash: 1. Terini
sovun bilan tozalab yuvish. 2. Ko'z qovoqlarining qirralarini 1% brilliant 
yashilning eritmasi yoki, 70 ° etil spirti aralashmasi surtiladi. 3.Keyin 
qovoqlarning qirralari ixtiol malhami bilan yog'lanadi
in .Mahalliy davolash: antibakterial tomchilar (20% sulfatsetamid, turli xil aseptik 
eritmalar) va malham (1% eritromitsin yoki tetratsiklin). 
Surunkali nospetsifik konyunktivit 
Kasallik konyunktiva bo'shlig'ida saprofitlarning faollashishi, ko’z yosh 
organlari va ko'z qovoqlarining patologiyasi, o'tkir konyunktivitni noto'g'ri 
davolash bilan bog'liq. Bemorlar qichishish, achishish va begona jism hissi, 
kechqurun kuchayadigan ko'rish charchoqlari, shuningdek ertalab paydo 

---

160 
bo’ladigan oz miqdordagi shilliq ajralmalardan shikoyat qiladilar. 
rasm. 8.1. Konyunktival shish. O'tkir nospetsifik konyunktivit
Tekshiruvda yengil konyunktival ineksiya va konyunktivaning ozgina shishi 
aniqlanadi. Davolash mahalliy va umumiy etiologik omillarni yo'q qilishga 
asoslangan. 
Pnevmokokkli konyunktivit 
Kasallik qo'zg'atuvchisi - pnevmokokk, infeksiya maishiy-kontakt yo'li 
orqali yuqadi. Inkubatsion davri 2-3 kun. Kasallik o’tkir boshlanib ikkala ko'z 
ham zararlanadi : konyunktival ineksiya va o'tish burmalarining shishishi 
rivojlanadi, ko'z qovoqlari va konyunktivasida yupqa oq-kulrang plyonkalar paydo 
bo'ladi.. Davolash o'tkir nospetsifik konyunktivitni davolashga o'xshaydi. Bemor 
bilan aloqada bo'lgan barcha odamlarga 2-3 kun ichida 20% sulfatsetamid eritmasi 
tomiziladi.
Difteriyali konyunktivit 
Kasallik qo'zg'atuvchisi Klebs-Leffler difteriya tayoqchasi. Difteriyali 
konyunktivit uchun yaqqol rivojlangan shish, giperemiya va ko'z qovoqlarining 
siqilishi xarakterli . Ko'z qovoqlarini ochib bo'lmaydi, faqat palpebral yoriqni biroz 
ochish mumkin, bunda xiralashgan suyuqlik chiqadi. Ko'z qovoqlari,ko’z olmasi 

---

161 
kulrang plyonkalar bilan qoplangan va u zich yopishgan bo’ladi (8.2-rasm). Ularni 
olib tashlashga harakat qilinsa, konyunktivadan qon ketishi mumkin. 7-10 kundan 
keyin plyonkalar ajrala boshlaydi,konyunktivaning nekrotik joylarini ochib 
beradigan yiringlar tusha boshlaydi. Shundan so'ng, jarayon asta-sekin 
konyunktivada chandiqlar qolishi bilan tuzala boshlaydi. Sistemali terapiya 
difteriyaga qarshi zardob va zamonaviy antibiotiklar bilan davolashni o'z ichiga 
oladi (parenteral yoki enteral) .
rasm. 8.2. Difteriyali konyunktivit 
Yaqqol rivojlangan intoksikatsiya belgilarini kamaytirish maqsadida 
dezintoksikatsion terapiya qo'llaniladi. Mahalliy terapiya konyunktiva bo'shlig'ini 
antiseptik eritmalar bilan yuvish va har 2-3 soatda 1 ml levomitsetin eritmasini 
(10 000- 20 000 ED 1ml) tomizishni o'z ichiga oladi.
Gonokokkli konyunktivit (gonoblenoreya) 
Qo'zg'atuvchisi gonokokkdir. Yangi tug'ilgan chaqaloqlar gonoblenoreyasi 
(onaning tug'ruq yo’llaridan o'tganda infeksiya bilan zararlanish kuzatiladi, 
yallig'lanish jarayoni tug'ilgandan 2-3 kun o'tgach rivojlanadi), bolalar (kattalar 
tomonidan infeksiyaning kontakt-maishiy yo'l orqali yuqishi ) va kattalar (jinsiy 
a'zolar orqali infeksiya yuqtirib olishi) ajratiladi. Yangi tug'ilgan chaqaloqlarda 
jarayon ikkala ko'zda kechadi. Kasallikning rivojlanishida 3 davr ajratiladi: 

---

162 
1. Infiltratsiya davri 2-4 kun davom etadi. Yaqqol rivojlangan shish 
,giperemiya va ko'z qovoqlarining zichlashishi kuzatiladi. Konyunktiva shishgan, 
bo’shashgan, osonlikcha qon ketadi; konyunktiva bo'shlig'idan go’sht yuvindisiga 
o’xshash qonli suyuqlik ajralib chiqadi. 
2. Yiringli davri: ko'z qovoqlarining shishishi kamayadi, ko'z qovoqlariga 
teginilganda yumshoq, xamirli konsistensiyaga ega bo'ladi. Konyunktiva 
bo'shlig'idan ko'pikli , yiringli ajralma ajraladi (8.3-rasm). Sekin-asta yallig'lanish 
jarayoni yo'qoladi. 
3. Giperpapillyar infiltratsiya davri konyunktivaning giperemiyasi va 
so’rgichli gipertrofiyasi bilan tavsiflanadi. 
Konyunktiva bo'shlig'i antiseptik eritmalar bilan yuviladi . Levomitsetin
yoki ftorxinolon eritmasi (0,3% siprofloksatsin eritmasi) konyunktiva bo'shlig'iga 
kiritiladi. Kattalar uchun sistemali antibibakterial terapiyasi ( sefalosporinlar yoki 
ftorxinolonlar) amalga oshiriladi. Barcha yangi tug’ilgan chaqaloqlarda 
gonoblenoreya profilaktikasi o’tkaziladi: 1% sulfatsil nitrat eritmasidan 2 tomchi 
konyunktiva bo'shlig'iga har bir ko'zda bir marta yoki 10 minut oralig'ida uch 
marta, 20% sulfatsetamid eritmasi tomizilishi shart. 
rasm 8.3. Gonokokkli konyunktivit (pyoreya - yiringli davri) 

---

163 
O'tkir epidemik konyunktivit 
Kasallik qo'zg'atuvchisi Kox-Uiks gemofil tayoqchasi. Zararlanish- kontakt 
yo’l orqali , tashuvchisi - chivinlar. Inkubatsiya muddati 1-2 kun. Kasallik 
ko'zning pastki qismidagi konyunktivaning kuchli giperemiyasi bilan boshlanadi 
va unda petexial qon ketish paydo bo'ladi. Kasallikning birinchi kunida bemorda 
yopishqoq shilliq ajralma ajralishi natijasida kipriklar bir biriga yopishib 
qolib,ko’zni ochish qiyinlashadi. Keyinchalik oqma yiringli bo’lib, umumiy 
intoksikatsiya belgilari qo'shiladi. Davolash mahalliy: turli xil antibakterial 
tomchilar (20% sulfatsetamid eritmasi) va malhamlar (1% eritromitsin yoki 
tetratsiklin) qo'llaniladi. 
Xlamidial konyunktivit 
Bu hujayralar ichida joylashgan parazitlar bilan chaqiriladi. Jinsiy aloqa 
orqali yuqtirilib, xuddi follikular konyunktivit klinikasi kabi ko`rininishi mumkin. 
To`g`ridan- to`g`ri , ko`zdan- ko`zga kam yuqadi. Ayollar 3 marta ko`proq
kasallanadi. Yangi tug`ilgan chaqaloqlarda inkubatsiya davri 5-14 kundan keyin 
xlamidial konyunktivit rivojlanadi. Qovoqlar shishishi, giperemiya va ko`z 
qovoqlarining qisilishi xarakterlidir. Konyunktiva o`tish chegarasida judayam 
qizargan, yuqori limb diffuz infiltratlashgan va vaskulyarlashganligi kuzatiladi.

---

164 
Rasm 8.4 Xlamidiyali konyunktivit 
Limbdan shox pardaga o`tish chegarasida kichik mikroskopik infiltratlar bo`lib 
davolanmasa kichik nozik chandiqlar qoladi. Davolash tetratsiklin malxami + 
nistastin+ deksametazon tomchilari bilan 7-10 kun davomida olib boriladi. 
Traxoma 
Qo’zg’atuvchisi– Chlamydia trachomatis A,B,C - serotiplari.Kasallanish 
traxomaning birinchi 3 stadiyasida bo’lgan bemor bilan maishiy-kontaktda bo’lish 
orqali yuqadi. Inkubatsion davri -7-14 kun.Kasallik qaytalanish va remissiya 
davrlari bilan surunkali kechishi orqali xarakterlanadi.
Traxomaning to'rt bosqichi bor. 
1. Progressiv yallig'lanish bosqichi (boshlang'ich). Konyunktivaning yaqqol 
rivojlangan to’q olcha rangli giperemiyasi ,so’rg’ichlari gipertrofiyasi va 
follikulalarning shakllanishi bilan xarakterlanadi (8.5-rasm). Jarayon yuqori
qovoqqa o'tish joyidan boshlanadi, so'ngra yuqori ko'z qovog’i
konyunktivasigacha boradi. Birinchi bosqichida yuqori limb soxasida 
follikulalarning rivojlanishi va yallig'lanish jarayoni shox pardaga o'tishi mumkin. 
2. Rivojlangan jarayon bosqichi (faol traxoma). Katta jelatinsimon 
follikulalar paydo bo'ladi, yuqori ko'z qovoqlari konyunktivasining infiltratsiyasi 
va papillyar giperplaziyasi kuchayadi (8.6-rasm). Bazi follikulalar nekrozga 
uchrab,chandiqlar hosil bo’ladi. Ushbu bosqich uchun

---

165 
rasm 8.5. Traxoma (I bosqich
) 
rasml 8.6. Traxoma (II bosqich) 

---

166 
rasm 8.7. Traxomatoz pannus 
rasm 8.8. Traxoma (III bosqich) 

---

167 
rasm 8.9. Traxoma (IV bosqich) 
traxomatoz pannusning paydo bo'lishi xarakterlidir – shox pardada tomirlarning 
ko'payishi bilan yuzaki keratit paydo bo’ladi(8.7-rasm). 
3. Chandiqli traxoma. Yallig’lanish belgilari kamayib , ayrim follikulalar 
saqlanib qolishi mumkin (8.8-rasm). Bu og’ir asoratlarning rivojlanishiga olib 
keladi. 
4. Klinik tuzalgan traxoma ( chandiqli traxoma). 
Konyunktiva oqimtir rangda, bir nechta chandiqlar bilan qoplangan; yallig'lanish
belgilari yo'q (8.9-rasm). 
Mahalliy davolanish uchun kuniga 4-5 marta turli xil antibakterial 
malhamlar qo'llaniladi: 1% eritromitsin yoki tetratsiklin. Follikulalar ekspressiyasi 
o’tkaziladi. Kasallikning II-III bosqichlarida konyunktiva bo'shlig'I antiseptik 
eritmalar bilan yuviladi . Simblefaron rivojlanishining oldini olish uchun 
konyunktiva shisha tayoqcha bilan massaj qilinadi. Sistemali terapiya 
tetratsiklinlar yoki ftorxinolonlar, shuningdek interferon ham qo’llanadi. 
Chandiqli jarayonlar natijasida traxoma asoratlari paydo bo'ladi: 
trixiaz,madaroz, ko'z qovog'ining qayrilib qolishi ,simblefaron (ko'z olmasi va 
konyunktivasi birlashib qo'shilishi), parenximatoz kseroz (shox pardaning qurishi, 
uning xiralashishi bemorning ko'r bo'lishiga olib keladi). Ushbu o'zgarishlarning 
barchasi qo'shimcha davolanishni talab qiladi. 
Virusli konyunktivit 
Gerpetik konyunktivit 

---

168 
Kasallik qo'zg'atuvchisi - bu herpes simplex virusi. Kasallik ko'pincha 
bolalarda uchraydi, uzoq davom etishi va bir tomonlama lokalizatsiyasi bilan 
xarakterlanadi. Gerpetik konyunktivit barcha formalarida ko'z qovoqlari , lab va 
burun qanotlarining terisida toshmalar bo’lishi xarakterli. 
• Kataral shakli konyunktiva giperemiyasi va shishi, konyunktiva 
bo'shlig'idan oz miqdordagi shilliq yoki yiring oqishi bilan namoyon bo'ladi. 
• Follikulyar gerpetik konyunktivit follikulalar paydo bo'lishi ,konyunktiva 
giperemiyasi va shishi bilan tavsiflanadi. 
•Kasallikning vezikulyar- yarali shakli nozik plyonka bilan qoplangan 
konyunktiva va ko'z qovoqlarida yaralar yoki eroziya paydo bo'lishi bilan kechadi. 
Davolash mahalliy : kuniga 6-8 marta konyunktiva bo'shlig'iga
idoksuridinning 0,1% eritmasi tomiziladi. Kuniga 2-3 marta 3% asiklovir 
malhami. Shu bilan birga, har 2 soatda oftalmoferon yoki interferon tomchilari 
tomiziladi. 
Adenovirusli konyunktivit 
Qo'zg'atuvchisi adenovirus 3, 5 va 7 serotiplari bo'lib, infektsiya havo 
tomchi yoki kontakt orqali yuqadi. Inkubasiya davri 7-8 kun. Kasallik
nazofaringit va tana haroratining ko’tarilishi bilan boshlanadi. Isitmaning ikkinchi 
to'lqinida birinchi ko'zda konyunktivit belgilari paydo bo'ladi, so'ngra 2-3 kundan 
keyin (kasallik ilgari faringokonyunktival isitma deb atalgan), regionar limfa 
tugunlari kattalashishi kuzatiladi. Kasallik o'rtacha 5-7 kun davom etadi.: 

---

169 
rasm 8.10. Adenovirusli konyunktivit 
Kasallikning quyidagi shakllari ajratiladi
• 
Kataral shakli giperemiya, ko'z qovoqlari o'tuvchi burmalarning 
konyunktiva shishi, konyunktiva bo'shlig'idan oz miqdorda shilliq ajralish bilan 
tavsiflanadi.• Follikulyar shakli follikulalar paydo bo'lishi bilan birga kechadi, • 
Membranali shakli konyunktivada paxta shimgichi bilan osongina chiqariladigan 
nozik kulrang-oq plyonkalar hosil bo'lishi bilan davom etadi. Mahalliy davolanish: 
oftalmoferon yoki interferonogen preparatlari konyunktiva bo'shlig'iga tomiziladi. 
Ikkilamchi infeksiya qo'shilishning oldini olish antiseptik eritmalar tomiziladi 
(masalan, 0,05% pikloksidin eritmasi). 
Epidemik keratokonyunktivit 
Qo’zg’atuvchisi - adenovirus 8 serotipi, kontakt yo’l orqali yuqadi. 
Inkubatsion davri 4-8 kun. Kasallik o'tkir boshlanadi, konyunktivit belgilari avval 
bir ko'zda, so'ngra ikkinchi ko'zda namoyon bo'ladi. Regionar limfa tugunlarining 
kattalashishi va og'rig'i qayd etiladi. Tekshiruvda giperemiya va konyunktival shish 
paydo bo'ladi , ko'z qovoqlariga o'tish joylari, konyunktiva bo'shlig'idan oz 
miqdordagi shilliq ajralish, shuningdek pastki o'tish burmalarining konyunktiva 
ustida mayda shaffof follikulalar ko`rinadi. Shox parda sezgirligi pasayadi va bir 
hafta o'tgach, uning ustida bir nechta nuqtali subepitelial infiltratlar paydo 

---

170 
bo'ladi. Keratokonyunktivit 2 haftadan 2 oygacha davom etadi. Davolash 
adenovirusli konyunktivitnikiga o’xshash. 
ALLERGIK VA AUTOIMMUN KONYUNKTIVITLAR 
Bahor katari 
Kasallikning etiologiyasi hali to'liq aniqlanmagan. Patogenezi sekin 
kechuvchi turdagi allergik reaksiyaga asoslangan. Kasallik ultrabinafsha nurlariga 
yuqori sezuvchanlik bilan bog'liq . Kasallik erta bolalikda (4-5 yoshda), ko'pincha 
o'g'il bolalarda boshlanadi va bahor-yoz davrida qaytalanib , bir necha yil davom 
etadi. Jinsiy kamolotga yetilish boshlanishi bilan kasallik belgilari to'liq tugaydi.
• Konyunktival shakli. Yuqori ko'z qovog'i konyunktivasida quyuqlashgan 
sut rangida papillyar o'simtalari paydo bo'ladi, bu esa "toshli tosh yo'lakka" 
o'xshaydi
rasm.8.11. Bahor katari (konyunktiv shakl) 
• Limbal shakli –limb atrofida sarg'ish-kulrang yoki pushti-kulrang notekis yuzali 
valik hosil qiluvchi prelimbal to'qima ko'payishi bilan namoyon bo'ladi. 
• Aralash shakli tarzal konyunktiva va limbal zonasining bir vaqtda shikastlanishi 
bilan tavsiflanadi. 

---

171 
Ultrabinafsha nurlari ta'sirini kamaytirish uchun quyoshdan saqlaydigan 
ko'zoynaklardan foydalanish tavsiya etiladi. Kuniga 3-4 marta konyunktival 
qopchaga deksametazon, kalsiy xlor va boshqa antiallergik tomchilar tomiziladi 
,glyukokortikoidli malhamlar kechasi surtiladi.
Dorilar chaqiradigan konyunktivit 
Ko'pincha allergik reaksiyalar mahalliy antibakterial dorilar va 
anesteziyadan foydalanish bilan yuzaga keladi. Dori-darmon konyunktiviti yuqori 
sezuvchanlikning tez yoki sekin kechadigan turi sifatida paydo bo'lishi mumkin.
Dorilar chaqiradigan konyunktivitining quyidagi shakllari ajralib turadi:
O'tkir allergik konyunktivit, papillyar konyunktival gipertrofik konyunktivit, 
ko'z qovoqlarining konyunktival giperemiyasi, follikulyar konyunktivit. Barcha 
holatlarda allergik reaksiyaga sabab bo'lgan preparatni bekor qilish 
kerak.Glyukokortikoidlarni mahalliy qo'llash samarali hisoblanadi, bunga 
qo'shimcha ravishda antigistaminlar va vazokonstriktorlar buyuriladi. 
Profilaktikasi- O`tkir yuqumli konyunktivitlarning oldini olish uchun
maktablarda, bolalar bog`chalarida va barcha jamoat joylarda barcha sanitar- 
epidemik va gigienik talab – qoidalarga rioya qilish zarur. Basseynlarni, suv 
havzalarini xlorlash, ginekologik va boshqa barcha tibbiy muassalarda ,
profilaktik antibakterial tomchilar ko`zga tomizilishi shart. Shaxsiy gigienaga
qat`iyan rioya qilib, sochiq, idishlar, qoshiqlar alohida bo`lishi kasallik 
tarqalishining oldini oladi. Bemor alohida izolyatsiya qilinib davolanishi shart. 
Pingvekula va pterigium.
Pingvekula-bu oq sariq o`sma bo`lib, limbga yaqin ko`z olmasi 
ichki tomonidan taxminan 2-3mm kattalikda konyunktiva tagidagi o`sgan beozor 
to`qimadir. Issiq va chang muhitli mamlakatlarda ko`p uchraydi. Ko`zni vaqti –
vaqti bilan qizartib qichitib turadi. Davosi 1% li deksametazon va antiseptik va 
antibiotik eritmalar bo`lib 1 kunda 3-4 marta tomiziladi

---

172 
rasm- 7.12. pingvekula 
 
Pterigium – bu ko`z konyunktivasi shilliq qatlami quyosh radiyatsiyasi va 
changli ta`sirida 99% ko`z ichki tomonidan muskulli o`sib chiquvchi o`simta. 
Issiq va chang mintaqali mamlakatlarda uchraydi.
Burun tomondan ko`z shox pardasi va qorachiqqa qarab o`sadigan go`shtli 
to`qima. Kattaligi va qorachiqqa qarab o’sishiga qarab 5 - darajaga bo`linadi 
1 daraja endi go`sht shox parda bilan limbgacha yetgan. 
r
asm 7.13 . A.B.C.D/ – Pterigium 2-5darajalari 

---

173 
II- daraja go`shtli o`sma limbdan 1-2 mm shox pardaga o`sib kirgan 
III- daraga go`shtli o`sma limbdan 2-4 mm shox pardaga o`sib kirgan 
IV - daraja go`shtli o`sma limbdan 4-5 mm shox pardaga o`sib qorachiqqa yetgan 
V- daraja go`shtli o`sma limbdan 6-mm dan ortiq o`sib qorachiqdan ham 
boshqa tomonga o`tib ketib, ko`rish o`tkirligini butunlay kamaytirib yuborgan. 
Pingvekula va pterigiumning patogeneiz kuchli doimiy quyosh nurlari 
radiyatsiyasi pingvekula gialinlangan nugmachasin i atrofida ko`plab qon 
tomirlar paydo bo`lishiga olib keladi. Bu holat ko`z olmasida doimiy
yallig`lanish jarayonini shakllantiradi. Bu esa ko`z yoshi tarkibida nospesifik sut 
kislotasining ko`payishiga olib keladi. Oqibatda ko`z olmasi yuzasida doimiy 
qitiqlovchi vositaga aylanib, surunkali yallig`lanish reaksiyasini chaqiradi va
konyunktiva qalinlasha boshlab duplikat paydo bo`ladi, keyinchalik silliq 
go`shtsimon yaxshi sifatli o`simtaga aylanadi. Davolash usuli asosan jarrohlikdir. 
Lekin yosh bemorlarda jarrohlikdan keyin retsidiv qaytalanishi mumkin. 

---

174 
rasm.7.14 Pterigiumni ksenotransplantat bilan jarroxlik olish usuli
Profilaktikasi- Quyoshli o`lkalarda qora ko`z oynak taqsa quyosh 
nurlaridan asraydi, changdan saqlansa ko`z olmasi doimiy qitiqlovchi
vositadan holi bo`ladi.
9-BOB. 
SHOX PARDA KASALLIKLARI. 
Shox parda kasalliklarining klassifikatsiyasi kelib chiqishi va etiologiyasiga
qarab quyidagilarga bo`linadi 
A.
Tug`ma – megalokornea – katta shox parda, mikrokornea- kichik shox 
parda 
Tug`ma keratoglobus va keratokous 
B.
Yallig`lanish kasalliklari- Keratitlar-
1.Ekzogen- shox parda erroziyasi- shilinishlar 
-travmatik keratitlar , kimyoviy va termik kuyishlar
-. Yuqumli keratitlar- bakteriyali, virusli, zamburug`li, 
2. Endogen keratitlar 
- Umumiy yuqumli kasalliklar- tuberkulyoz, sifilis,gripp 
-gematogen (diffuz, chegaralangan, sklerotik) keratitlar 
-allergik ( fliktenalik,pannoz) keratitlar 

---

175 
-. Neyroparalitik keratitlar 
-avitaminoz keratitlar 
3. Akantameb keratitlar- kontakt linzalar asoratidan kelib chiqadigan keratitlar 
4. Qovoq va kipriklar kasalliklari ta`siridan keyin kelib chiqadigan ( trixiaz, 
qovoqning ichkariga qaytishi ) keratitlar 
C. Yuqori darajali miopiya ta`sirida paydo bo`ladigan - keratoglobus va
keratokonuslar. 
C. Kasalliklar kechish jarayoniga qaraab 
-o`tkir 
-surunkali 
-qaytalanuvchi- retsidiv- larga bo`linadi 
Shox parda ko'z tashqi qobig'ining old qismi bo'lib, u shaffoflik, yaltiroq, 
yuqori sezuvchanlik, sferik shakl kabi xususiyatlarga va ma'lum o'lchamlarga ega. 
Shox parda kasalliklari barcha ko'z patologiyasining kamida 25% ni tashkil qiladi; 
shox parda kasalliklarining oqibatlari ko'rish va ko'rlikning 50% gacha 
pasayishiga olib keladi. 
Yallig’lanish kasalliklari 
Keratit haqida umumiy ma'lumot. 
Keratit infeksiyaning shox pardaga ekzogen yo'l bilan kirib borishi (shikastlanish 
yoki ko’z yoshi organlari patologiyasi tufayli), shuningdek endogen sabablari 
(allergik jarayonlar va boshqa o'choqlardan infeksiyalarning o’tishi va 
boshqalar) natijasida yuzaga keladi. 
Keratit klassifikatsiyasi etiologik va anatomik. 
Ko'pincha keratit bilan korneal sindrom kuzatiladi: fotofobiya-yorug‘likka 
qaray olmaslik , lakrimatsiya -ko`z yoshi kelishi , blefarospazm, ko'zda begona 
jism sezgisi. Ko'zdagi og'riqli shikoyatlar shox pardaning yarasi bilan namoyon 
bo'ladi. Tekshiruvda shox parda shaffofligi, yaltiroqligi va sezgirligi, shuningdek, 
ko'z olmasida perikorneal ineksiya aniqlanadi. Shox pardaning markaziy qismi 
shaffofligining buzilishi, ko'rishning pasayishiga olib keladi.
Patogenezi- Keratitlar patogenetik shakliga ko`ra 

---

176 
-yuqumli, yuqumli- allergik keratitlar 
-allergik, yuqumli bo`lmagan-allergik keratitlar 
- umumiy sistemali kasalliklarda uchraydigan keratitlar 
-travmadan keying keratitlar
Keratitlar patogenezi inson autoimmun tizimiga bog`liq bo`lib, 
organizmga tushgan infeksiya antigeniga qarshi sensibilizatsiya reaksiyasiga
uchraydi. Qonda aylanib yurgan antigen shox parda gemotooftalmik 
himoyasining buzilishiga olib keladi. Bu jarayon antigen- antitelo ko`z olmasi
to`qimalarida sitoliz, fermentlar o`zaro mutanosibligining buzilishiga olib 
keladi.Oqibatda shox parda immun tizimini ishdan chiqib (limfokain,
komplement, gistamin, serotonin, adrenalin, atsetilxolin, prostaglandin) antigenga 
qarshi ishlaydigan bioximik mexanizmi buziladi va yallig’ lanish jarayoni
rivojlanadi va shox pardaning barcha qatlamlarida shaffoflik paydo bo`lishi 
kuzatiladi.Ekzogen keratitlarda esa shox parda doimiy tashqi muxit bilan aloqada 
bo`lganligi uchun, koyunktiva mikroflorasi infeksiyasi ta`sirida yalliglanish 
jarayoni kuzatiladi. 
Keratitning rivojlanishida to'rt bosqich ajralib turadi: infiltratsiya, shox 
parda yarasi , yarani tozalanishi, chandiq. 
Keratitni davolash kasalxonada amalga oshiriladi. Bog’lash ta‘qiqlanadi, 
chunki u gipoksiyaga va shox pardaning to'yib oziqlanmasligiga olib keladi. 
Mahalliy va tizimli etiologik terapiyani o'tkazish lozim. Yallig'lanishni 
kamaytirish uchun diklofenak natriyning 0,1%- eritmasi kuniga 3-4 marta 
konyunktiva bo'shlig'iga tomiziladi. Ba'zi hollarda yaraning chetlari va tubini krio-
termokoagulyatsiya qilish amalga oshiriladi. Shox pardaning teshilishi yuzaga 
kelganda, terapevtik keratoplastika amalga oshiriladi. Yarani tozalash bosqichida 
korneal regeneratsiyasini yaxshilaydigan dorilar qo'llaniladi (masalan, 20% 
solkoseril gel). Keyinchalik yengil chandiqlar uchun mahalliy glyukokortikoidlar 
qo'llaniladi. 
i

---

177 
.
73
rasm.9.1. A. Shox parda yiringli yarasi. B. C.Ksenoqoplama.D. Tuzalgan shox parda. 
Ko'pincha keratit asoratlar bilan birga keladi. Shox parda qoniqarsiz 
oziqlanishi tufayli atrofdagi to'qimalardan tomirlar o'sib chiqadi (9.3-rasm), chuqur 
(9.4-rasm) yoki aralash qon tomirlanish . Keratitning og’ir asoratlari shox 
pardaning teshilishi va endoftalmitning rivojlanishi bilan yakunlanadi. Shox parda 
teshilgandan so'ng, chandiq va sinexiya qoladi (rangdor pardaning shox parda 
bilan qo'shilishi). Sinexiya ko'z ichi suyuqligining old kamera burchagiga oqib 
chiqishiga to’sqinlik qiladi , bu esa ikkilamchi glaukoma rivojlanishiga olib keladi. 
Rangdor parda qisiladi , teshilgan teshikdan old kamera suyiqligi tashqariga oqib 
chiqadi. 

---

178 
А 
В 
C. 
rasm 9. 2. A. Shox pardaning yiringli teshilishi.B. Ksenoqoplama.C. Sog’lomlashgan shox parda 
Keratit natijasida shox parda xiralashadi va bu turli darajaga ega bo'lishi 
mumkin: 
• Bulut - yupqa yarim shaffof, chegaralangan, kulrang rang, ko'zga ko'rinmas. 
Optik zonada joylashganida ko'rish qobiliyatini keskin pasaytiradi. 
• Belmo - cheklangan oqlik. Optik zonada joylashganida ko'rishni juda sezilarli 
darajada kamaytiradi. 

---

179 
rasm 9.3. Shox pardaning yuzaki tomirlanishi. Shox pardaning nuqtali belmosi
rasm 9.4.Shox pardani chuqur vaskulyarizatsiya qilish. Metagerpetikkeratit. 

---

180 
rasm 9.5. Shox pardaning aralash tomirlari. Chuqur diffuz tuberkulyozli keratit
. 
rasm 9.6. Belmokornea
• Belmo – doimiy och kul rang yoki oq rangli belmo shox pardaning barcha 
qismini egallaydi. (9.4-rasm). Ko'rishning sezilarli , yoki to'liq yo'qolishiga olib 
keladi. 

---

181 
Ekzogen Keratit 
Korneal yara( o’rmalovchi yarali keratit) 
Kasallikning qo'zg'atuvchisi kokklar va Pseudomonas aeruginosa ( ko’k yashil 
tayoqcha) .
Shox pardaning markaziy qismlarida tez tarqaladigan infiltrat paydo bo'ladi. 
U o'ziga xos xususiyatlarga ega: infiltratning bir qirrasi buzilgan, ko'tarilgan, 
o'roqsimon shaklda, keskin infiltratsiyalangan. Yaraning qarama-qarshi qirrasi 
asta-sekin epiteliyalashib tozalanadi va unga qon tomirlari o'sib kiradi.
Kasallikning boshidan allaqachon iridotsiklit boshlanadi (9.5-rasm). 
Davolash yuqorida ko'rsatilgan prinsiplarga muvofiq amalga oshiriladi. 
Shox pardaning kataral yarasi (marginal keratit) 
Yuqumli konyunktivit yoki blefarit bilan shox parda atrofidagi nuqta 
infiltratlarining paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin. Infiltratlar birlashib yaralar 
kattalashishi mumkin. Kasallik tez kechish bilan tavsiflanadi. Davolash 
konyunktivit yoki blefarit va shox pardaning yarasini yo'q qilishga qaratilgan 
bo’lishi kerak. 
Endogen keratit 
rasm 9.7. Korneal yara 
Gerpetik keratit 

---

182 
Kasallik herpes simplex yoki herpes zoster viruslari tufayli yuzaga
keladi. Shox pardaning gerpetik shikastlanishi keratitning eng keng tarqalgan 
turlari hisoblanadi. Birlamchi (virus bilan birlamchi infeksiya paytida yuzaga
keladi) va birlamchidan keyingi (latent virus infeksiyaga qarshi) gerpetik
keratit mavjud. 
Birlamchi keratit terining, konyunktiva va tananing boshqa
joylarini, shilliq qavatini shikastlanishi bilan bog’liq. Shox parda
sezgirligining pasayishi kuzatiladi. Shox pardaning erta qon tomirlanishi
xarakterlidir. 
Birlamchidan keyingi-keratit qattiq sovuq qotish, og'ir umumiy
kasalliklar va immunitetning pasayishidan keyin rivojlanadi. Odatda
bitta ko'zda uchraydi. Shilliq qavat va ko'z qovoqlari terisining
jarohati, shox pardadagi qon tomirlar paydo bo`lishi xarakterli emas. 
Birinchi hujum odatda shox pardaning yuzaki qismi boshlang’ich davrda
jarohat chuqurlashadi. 
Yuzaki shaklida subepitelial nuqtali infiltratlar va pufakchalar bilan 
xarakterlanadi va eroziya shaklida ochilib daraxt novdasiga o`xshash ko’rinishda 
paydo bo'ladi–daraxtsimon keratit (9.6-rasm). 
• Chuqur keratitlar iridotsiklit bilan uchraydi va ikki xil ko'rinishda
bo'lishi mumkin.
Metagerpetik keratit g’adir – budur chuqur yarani chaqiradi.
Disksimon shaklidagi keratit esa shox pardaning chuqur qatlamlarida aniq
konturlari bo'lgan kulrang-oqish infiltratning paydo bo'lishi bilan
namoyon bo’ladi. Etiotropik terapiya antivirusli dorilarni mahalliy va tizimli 
qo'llashni o'z ichiga oladi: antimetaboliklar (3% asiklovir malhami), interferon
va interferonogenlar qo`llaniladi. 

---

183 
rasm9.6. Gerpetik keratit
Sifilitik (parenximali) keratit 
Kasallik tug'ma yoki orttirilgan sifilis tufayli yuzaga keladi. Tug'ma sifilisda 
ikkala ko'z ham kasallanadi, orttirilgan sifilisda, odatda, bir ko'zda yallig'lanish 
kuzatiladi va yengilroq kechadi. Odatda, keratitning siklik kursi xarakterlidir: 
infiltratsiya, qon tomirlanish, so’rilish. Infiltratsiya davri shox pardaning periferik 
qismidagi parenximasida nuqtali o'choqlari paydo bo'lishi bilan boshlanadi. Asta-
sekin, infiltratlar butun parenximani egallaydi, chuqur vaskulyarizatsiya paydo 
bo'ladi va iridotsiklitga xos belgilar rivojlanadi. Kasallik 2-3 oy ichida taraqqiy 
etadi, so'ngra rezobsiya davri boshlanadi, bu 1-2 yil davom etadi.
Davolash venerolog bilan birgalikda belgilangan sxemalarga muvofiq 
amalga oshiriladi. Mahalliy davolash infiltratlarni bartaraf etishga va 
iridosiklitning ta'sirini kamaytirishga qaratilgan. Ko'rish o'tkirligi past bo'lsa, 
keratoplastika orqali davolanadi. 

---

184 
Sil kasalligi 
Ular tuberkulyoz mikobakteriyasining gematogen metastazlari yoki ularga
allergik reaksiyasi tufayli rivojlanadi. 
Metastatik tuberkulyozli keratit sust kechadi va qayta qo’zish davri remissiya 
davri bilan almashadi. Bir ko'zda uchraydi. Haqiqiy tuberkulyozli keratit 
natijasida doimiy tomirli belmo paydo bo'ladi. 
• Diffuz keratit shox pardaning o'rta va chuqur qatlamlariga diffuz 
infiltratsiya bilan tavsiflanadi. 
• Chuqur chegaralangan keratitda infiltratlar shox pardaning orqa 
qatlamlarida dessemet qavatiga yaqin qismida joylashadi. 
Sklerozlovchi keratit chuqur sklerit bilan rivojlanadi. Sariq-oq infiltratlar limbdan 
asta-sekinlik bilan shox pardaning markaziy qismiga tarqaladi. 
Silli-allergik keratit o'tkir boshlanadi, so'ngra retsidivlar bilan uzoq muddatli 
davolanadi. Kasallik 3-15 yosh orasida ko'proq uchraydi. Bu shox pardadagi 
mayda ko'p sonli (milliar) yoki kattaroq yolg’iz (yakka uchraydi) fliktenaning 
toshishi bilan tavsiflanadi. Bu yaqqol ifodalangan perikorneal inyeksiya va yuzaki 
vaskulyarizatsiya( tomirlanish) bilan xarakterlanadi. 
Sil kasalligi uchun umumiy davolanishni tanlash ftiziatr tomonidan belgilanadi. 
Mahalliy davolash ko'zdagi yallig'lanish jarayonini , infiltratlarni bartaraf etishga, 
iridotsiklit belgilarini kamaytirishga qaratilgan. 
Shox parda shakli va hajmining o`zgarishi 
Megalokornea 
Shox parda diametrining kattalashishi genetik xususiyatga ega. Nasl turi autosom- 
retsessivdir. Kasallik shox pardaning katta diametri (11 mm dan oshiq), chuqur old 
kamerasi, rangdor parda gipoplaziyasi, iridodonez, gavharning sublyuksatsiyasi 
bilan tavsiflanadi. Ko'pincha epikant va aqliy rivojlanish, mikrosefaliya, kalta 
bo'yli, mushaklarning gipotoniyasi bilan birga kelishi kuzatiladi. 
Mikrokornea 

---

185 
Shox parda diametrining tug'ma kichikligi ko'pincha mikroftalm fonida 
uchraydi, ammo ba`zan ko'z olmasining normal kattaligida ham shox parda 
diametri kichrayishi mumkin. Tug'ma kichkina shox parda (shox pardaning 
diametri 9 mm dan kam) bitta yoki , ikki tomonlama patologiya bo'lib, ko'pincha 
astigmatizm va katarakta bilan birga bo`lishi mumkin. 
Sharsimon shox parda (keratoglobus) 
Sharsimon shox parda - tug'ma sferik protruziya va mezoderma to'qimalari 
rivojlanishining buzilishi tufayli shox pardaning yupqalanishi (9.7-rasm). Kasallik 
bolalikdan boshlanadi, miopiya va astigmatizm bilan birga keladi. Shox parda
qabariq konveks shaklga ega, ko'pincha uning diametrida o'sish kuzatiladi. 
Konussimon shox parda (keratokonus) 
Kasallik mezodermal to'qimalarni rivojlanmaganligi bilan bog'liq, autosom- 
retsessiv turga mansubdir. Shox parda shaklini ikki tomonlama o’zgartirish 
xususiyatiga ega. U 10-18 yoshdan boshlanadi va odatda 5 yil ichida rivojlanadi. 
Bemorlar ko'rishning asta-sekin pasayishi, obyektlar shaklining buzilishi, 
ko'zoynakning tez-tez o'zgarishi va ularni tanlash qiyinligidan shikoyat qiladilar. 
Tekshiruv natijasi shox parda sindirish kuchining o'sishi, tartibsiz astigmatizm va 
shox parda shakli o'zgarishi aniqlanadi. Shox pardaning markazi chegaralangan 
qismda konussimon chiqib turadi. Biomikroskopiya paytida oldingi kameraning 
chuqurlashishi, shox pardaning yupqalashishi va orqa yuzasida ingichka vertikal 
chiziqlar paydo bo'lishi (pastki qavatdagi yoriqlar) diqqatga sazovordir. Katta 
yoriqlar paydo bo'lganda, keratokonusning asoratlari rivojlanadi - shox pardaning 
keskin shishishi, uning xiralashishi va ko'rishning sezilarli darajada pasayishi bilan 
o'tkir keratokonus paydo bo`ladi. O'tkir keratokonus natijasida shox pardada 
doimiy xiralashish saqlanib qoladi. 
Davolash. Shox parda hajmining o'zgarishi maxsus davolanishni talab qilmaydi. 
Yaqqol nomoyon bo’lgan keratoglobus va keratokonusda keratoplastika qilinadi. 
Keratoglobusda va keratokonusda vaqtincha ko`z oynak yoki kontakt korreksiya
yordamida rivojlanayotgan ametropiyaga barham berish mumkin. 

---

186 
rasm 9.7. Keratoglobus 
Shox parda kasalliklarni jarrohlik yo'li bilan davolash 
Keratektomiya – shox parda markaziy qismidagi yuzaki hiralashgan 
soxasini olib tashlash. Jarrohlik yo'li bilan yoki eksimer lazer yordamida
amalga oshiriladi. Operatsiyadan so’ng paydo bo'lgan nuqson
operatsiyadan keyin o’z-o'zidan yo`qoladi. Operatsiyadan keyingi davrda
reparativ dorilar, antibakterial va steroid bo'lmagan yallig'lanishga qarshi 
dorilar qo'llaniladi. 
Keratoplastika (korneal transplantatsiya). Transplantatsiya qilish uchun 
insonning donor shox pardasi turli usullar bilan saqlanadi (muzlatish, 
quritish, maxsus muhitda saqlash). Keratoplastika yordamida donor shox
pardasiga qo'yiladigan talablar yanada qattiqroq. Ular donor vafot
etganidan keyin 1 kun davomida saqlanib qoladigan shox pardasidan
foydalanishga harakat qilinadi. Operatsiyadan keyingi davrda
transplantatsiyani rad etish xavfini uchun glyukokortikoidlar va ba'zan
sitostatiklar keng qo'llaniladi. 

---

187 
Amaliyotning maqsadiga qarab, keratoplastikaning quyidagi turlari
ajratiladi. 
- optik keratoplastika- shox pardaning shaffofligini tiklashga qaratilgan. 
- Ko'zni himoya qilish uchun shox pardaning o'tkir kasalliklari bo'lgan 
bemorlarda (keratit, o'tkir keratokonus, shikastlanishlar bilan) davolovchi 
keratoplastika amalga oshiriladi. Bunday paytda ko’pincha trasplantatni 
shaffof holatda kamdan –kam bo’lganligi sababli ikkinchi etapda optik 
keratoplastikaga o’tiladi. 
Meliorativ keratoplastika shox pardani mustahkamlashga va keyingi optik 
keratoplastika uchun sharoitlarni yaxshilashga qaratilgan; 
- refraksiyali keratoplastika shox pardaning optik kuchini o'zgartirish orqali
ametropiyani tuzatishga yordam beradi. 
Keratoplastikaning ikkita usuli bor - qavatli va total 
- qavatli keratoplastika shox pardaning yuzaki qismi xiralashganda amalga 
oshiriladi. Foydalanish texnikasi: shox pardaning sirt qismi kesilib, o'xshash shakl, 
o'lcham va qalinlikdagi transplantat bilan almashtiriladi; 
- total keratoplastika orqali shox parda barcha qavatlarini kesish va 
almashtirishdan iborat (9.8-rasm). Kesim kesish maydoniga qarab, qisman 
(diametri 2-4 mm bo'lgan maydonni ), subtotal (5 mm dan oshiq) va total 
keratoplastikalar (jami shox parda o'rnini) ajralib turadi.
Keratoplastika. 
Biologik va funksional natijalarga ajratiladi 
Biologik natija transplantatsiya qilingan shox pardaning shaffofligi bilan 
belgilanadi. 
• Funksional natija - ko'rish funksiyalarini tiklash darajasi. Bu nafaqat 
trasnsplantatni shaffofligiga, balki ko'zning to'r pardasi va ko’ruv nervi
funksiyalarini saqlashga ham bog'liq. 
Keratoprotezlash- xira shox pardani biologik inert plastik material bilan 
almashtirish. Keratoprostezlar kesishgan yoki kesishmagan bo’lishi mumkin (9.9-

---

188 
rasm). Ushbu usul transplantatni bitmasligi, davolanish xavfi yuqori bo'lgan 
hollarda (distrofiya, kuyishdan keyingi qon tomirlar o`sgan belmo) qo'llaniladi. 
rasm. 9.8. Keratoplastikadan keying holat 
Rasm.9.9. Keratoprotezdan keyin shox pardaning biomikroskopik ko'rinishi 
Profilaktika- o`rnida ko`z travmalaridan asrash kerak. Bolalarni doimiy 
nazoratda saqlash lozim. Yuqumli keratitlar uchun tozalik va sanitariya – gigiena
qoidalari doimiy hayot tarziga aylanishi shart. Adenovirusli keratitlarning oldini 
olish uchun bemor kishidan kamida 4 – 6 metr masofada turish tavsiya etiladi. 
Akantameb keratitlarda kontakt linza tavsiya etilmaydi, ko`z oynak taqish kerak 
bo`ladi. 
10-BOB.
SKLERA KASALLIKLARI 
Sklera himoya va yordamchi funksiyalarni bajaradi. U tomirlarsiz
zich biriktiruvchi to'qimadan hosil bo'ladi,

---

189 
Sklera kasalliklari etiologik jihatdan quyidagicha klassigikasiyalanadi 
-yallig`lanish kasalliklari ( sinusitlar va streeptokok, stafilakok, revmatizm 
infeksiyalari) 
- autoimmun kasalliklar ( granulamatoz, tuberkulioz, sifilis, pnevmoniya) 
-travmatik 
-umumiy kasalliklarda modda almashish buzilganda kelib chiqadigan kasalliklar ( 
diabet, podagra) 
- shox parda yiringli yaralaridan keyin kelib chiqadigan kasalliklar 
Anatomik joylashishiga qarab 
- Oldingi skleritlar bu 85% uchraydi 
- Orqa skleritlar 15 % uchraydi 
Yallig’lanish kasalliklari patogenezi 
- asosan infeksiyaning tokssinlari koniynktiva va tomir qavat kapilliyarlari 
orqali ta`sir qilib, yoki autoimmun reaksiya oqibatida sclera to Patogenezi 
`qimasida yallig`lanish shishi chaqiradi. Bu holat chegaralangan yoki total
bo`lishi mumkin. Agarda yallig`lanish prossesi total bo`lsa kasallik nihoyatda 
og`ir kechadi va bemor ko` r bo`lish xavfi ko`payadi. 
Skleraning yallig'lanish kasalliklari orasida episklerit va sklerit 
ajralib turadi, ular kasallikning chuqurligi bilan tavsiflanadi. 
Yallig'lanish jarayonlarining sabablari kollagenozlar, keng tarqalgan
yuqumli kasalliklar (gripp, difteriya), yuqumli allergik jarayonlar va mahalliy 
infeksiyalar bo'lishi mumkin. 
Episklerit 
Episklerit - bu skleraning tashqi qatlamlarining yallig'lanishi. Bemorlar 
episkleritni konyunktivitdan ajratib turadigan ko'zning qizarishi, ko'zning yengil 
og'rig'i, ko`zdan yosh oqishi va yorug'likka qaray olmaslikka shikoyat 
qiladilar.Quyidagi turlari farqlanadi: Tugunli ,ko'chib yuruvchi, migratsiyalangan
va rosasea episklerit bilan ajratiladi. 
• Tugunli episklerit episkleraning cheklangan shishishi, limb yaqinida
ko`kimtir rang bilan ajralib turadi (10.1-rasm). Ushbu sohani paypaslaganda 

---

190 
og'riqli. Jarayon ko'pincha ikkala ko'zda kuzatiladi.Yallig'lanish surunkali bo'lib, 
remissiya va qaytalanish davrlariga ega. 
rasm10.1. Nuqtali episklerit 
• Ko'chib yuruvchi episklerit menstruatsiya paytida yosh ayollarda
uchraydi. Birinchidan, ko'z qovoqlarining angioedemasi paydo bo'ladi,
so'ngra unga skleraning yallig'lanish jarayoni qo`shiladi, bu bir necha
soat yoki kun davom etishi mumkin. 
Rosasea-episklerit rosasea (rosacea) fonida rivojlanadi va keratit bilan birlashadi. 
Davolash glyukokortikoidlar,antigistaminlar, qon- tomirlarni toraytiruvchi va 
mikroblarga qarshi vositalar bilan birgalikda qo'llashdan boshlanadi. Ko'chib 
yuruvchi episkleritni davolash uchun tizimli desensibilizatsiya terapiyasi 
o'tkaziladi.
Sklerit 
Sklerit - sklera chuqur qatlamlarining yallig'lanishi. Old va orqa skleritlarga 
ajratiladi.Oldingi sklerit o'tkir boshlanadi. Skleraning oldingi qismida
chegaralangan shish va giperemiyalangan ko'kimtir soya hosil bo'ladi . Palpatsiya 
qilish juda og'riqli. Ko'pincha jarayon sklerozli keratit va iridotsiklit bilan birga

---

191 
keladi. Og'ir holatlarda, perikorneal zonaning butun qismi zararlanadi. ( 
halqasimon sklerit). 
• Orqa skleritda bemorlar og'riqdan shikoyat qiladilar 
ko'zning harakatlanishi cheklanadi. 
Ko'z qovoqlari va konyunktiva shishadi. 
Yallig'lanish jarayoni nerv, xorioidea, to'r pardato'qimalarga o'tishi mumkin. 
Skleritda ko'rish tez-tez sezilarli darajada yomonlashadi, ba'zida umuman 
yo'qoladi. Old sklerit ikkilamchi glaukomaga olib kelishi mumkin. 
Davolash steroid bo'lmagan yallig'lanishga qarshi dorilarni yoki 
glyukokortikoidlarni (kuchli yallig'lanish bilan) mahalliy va tizimli foydalanishga 
asoslangan. Ba'zi hollarda mahalliy mikroblarga qarshi vositalar qo'llaniladi 
Rasm 10.2. Sklerit 
Profilaktika- Sklera yallig`lanish kasalliklari aksariyat hollarda ko`z olmasining
shox pardasi, tomir qavati va boshqa umumiy organizm kasalliklari autoimmun 
reaksiyasi oqibatida paydo bo`lgani uchun barcha umumiy kasalliklarni o`z 
vaqtida davolashga qaratilgan 

---

192 
11-BOB.
TOMIR QAVAT KASALLIKLARI 
Uveitlarning klassifikatsiyasi. 
Joylashishiga qarab: 
• oldingi uveit (iridotsiklit) – rangdor parda va kipiksimon tana yallig`lanishi 
• periferik uveit - – rangdor parda, kipriksimon tana, tomir qavat, shishasimon
tana, va to'r parda ishtirok etadi;
• orqa uveit (xorioidit) - xoroid, to'r pardasi va ko`ruv nerviga ta'sir qiladi; 
• panuveit - ko'zning barcha tomir qatlamlari yallig'lanadi. 
Etilologiyasi bo`yicha 
I. Yuqumli va yuqumli allergik uveit: 
1) virusli; 2) bakterial 3) parazitar; 4) zamburug’li . 
II. Allergik yuqumli boo’lmagan uveit: 
1) tashqi va ichki muhit omillariga irsiy allergiya bilan (atopik) bog`liq uveit; 
2) dori allergiyalari bilan; 
3) oziq-ovqat allergiyalari bilan; 
4) turli xil vaksinalar, zardoblardan keyingi uveit; 
111. Organizmning umumiy kasalliklari oqibatida kelib chiqadigan ( 
tuberkulyoz, brusellyoz, sifilis, OITS, revmatizm va h.k.z) uveitlar. Tomirli qavat
uchta
bo'limdan iborat: rangdor parda, kipriksimon tana va xoriodeya. 
Qon tomirli qavatda qon oqimining sekinlashishi bir nechta omillarga bog'liq: 
arteriyalarning umumiy soni kapillyar tarmoqning umumiy hajmidan kam; 
kapillyarlarning venaga o`tish qismida torayish bo’lsa qon oqimi sekinlashadi. 
Qon oqimining tezligi pasayishi turli bakterial va toksik moddalarning
sekinlashishi oqibatida osmotik bosim pasayib turli kasalliklar paydo bo`ladi. 
Tomirli qavat kasalliklariga yallig'lanish (uveit) va distrofik (uveopatiya) 
jarayonlari, o'smalar rivojlanishi anormalliklari kiradi. Ichki va ko’z olmasidan 
tashqari kasalliklarida ko`pincha qorachiqning hajmi o`zgaradi. 
Uveit 

---

193 
Etiologiyasi. 
Uveit rivojlanishining ekzogen va endogen omillari 
mavjud. 30% hollarda uveitning etiologiyasi noaniq bo'lib qolmoqda. 
Uveit etiologiyasida endogen omillar katta rol o'ynaydi. Ular orasida metastatik 
infeksiyalar (sifilis, sil kasalligi, toksoplazmoz va boshqalar), tizimli allergik va 
autoimmun kasalliklar (revmatizm, revmatoidli artrit, Bexterev kasalligi va 
boshqalar), endokrin kasalliklar va boshqalar. 
• Uveit rivojlanishida ekzogen omillar (shikastlanishlar, ko'z ichi operatsiyalari, 
keratitlar, skleritlar) tomirli qavatning atrof-muhit bilan aloqasi yo'qligi sababli 
,uveitni rivojlanishida kamroq ahamiyatga ega. 
Faoliyat bo'yicha uveit faol, subaktiv va nofaollarga bo'linadi. 
O'tkir va surunkali uveit. 
Old uveit (iridotsiklit) 
Uveitlar patogenezi – asosan infeksiya va infektsiyasiz antigenlarning qon 
orqali yoki jarohatlar va o`tkazilgan operatsiylar tasirida organizmda 
sensebilizatsiya chaqirib, gemotooftalmik himoyaning buzilishi oqibatida immun 
tizimning normal mexanizmi nomutanosibligiga olib keladi. Natijada tomirlarda 
o`tkazuvchanlik buzilib, antigen- antitelo reasiyasi xorioidea tomirlarini
kengaytirib uning atrofida sitoliz va disfermentoz holatini vujudga keltiradi. 
Kengaygan xorioid tomirlardan qon yurishi sekinlashadi va patogen
mikroblarning va ular chiqaradigan toksinlarning tomir qavat xavzasida cho`kib 
uzoq qolishiga imkoniyat yaratadi..
Bemorlar ko'rishning pasayishi, fotofobiya, lakrimatsiya, ko'zning qizarishi va 
ko'zning og'rig'idan shikoyat qiladilar (ya'ni, korneal sindrom rivojlanadi). Og'riq

---

194 
yorug'lik darajasining o'zgarishi bilan kuchayadi
rasm11.1. Shox pardaning orqa qismida cho’kindilarni to’planishi(presipitatlar) 
rasm