Muxamadiev r. O o f t a L m o L o g I y a

 
 Shox parda
ko'zning tashqi qobig'ining shaffof tomirsiz qismi. Shox pardaning 
vazifasi yorug'lik nurlarini o'tkazish va
qaytarish, shuningdek, ko'zning ichki 
qismlarini salbiy tashqi ta'sirlardan himoya qilishdan iborat. Shox parda diametri 
o'rtacha 11,0 mm, qalinligi 0,5 mm dan (o'rtasida) 1,0 mm gacha, nur sindirish
kuchi taxminan 43,0 dioptriyaga teng. Normada shox parda shaffof, silliq, yaltiroq, 
sharsimon va juda sezgir to'qima. Noqulay tashqi omillarning shox pardaga ta'siri 
ko'z qovoqlarining reflektor qisqarishini keltirib chiqaradi va ko’z olmasini 
himoyasini ta’minlab beradi (korneal refleks). Shox parda 5 qavatdan iborat: 
oldingi epiteliya, boumen membranasi, stroma, destemet membrana va orqa 
epiteliy. 
Oldingi qavat ko’p qavatli tekis keratinlashtirmaydigan epiteliy himoya 
funksiyasiga ega va shikastlanganda kun davomida to'liq tiklanadi. 
• Boumen membranasi - oldingi epiteliyning bazal membranasi. Mexanik 
ta’sirlarga chidamli. 

---

34 
•Stroma (parenximasi) shox parda qalinligining 90% ni tashkil qiladi. U 
juda yupqa plastinkalardan iborat bo'lib, ular orasida yassilangan hujayralar va ko'p 
sonli sezgir nerv hujayralari joylashgan. 
•Destemetova membranasi - bu orqa epiteliyning bazal membranasi. Bu 
infeksiyaning tarqalishida himoya- barer bo'lib xizmat qiladi. 
•Orqa epiteliya bir qavat geksagonal shaklli hujayralardan iborat.U oldingi 
kamera suyuqligini shox parda stromasiga tushishining oldini oladi , lekin 
regeneratsiyalanmaydi. 
Rasm. 2.4. Shox parda tuzilishi 
Shox pardaning oziqlanishi tomirlarning perikorneal tarmog'i, ko'zning old 
kamerasining namligi va ko'z yoshi tufayli ro'y beradi. Shox pardaning shaffofligi 
uning bir xil strukturaligi , qon tomirlarining yo'qligi va suvning tarkibiga bog'liq. 
Limb-shox pardaning skleraga o'tish joyi. Bu kengligi taxminan 0.75-1.0 
mm bo'lgan shaffof xalqadir. Qalinlashgan qismiida Shlemm kanali joylashgan. 
Limb shox parda va skleradagi turli patologik jarayonlarni tavsiflashda, 
shuningdek jarrohlik aralashuvlarni amalga oshirishda yaxshi mintaqa bo'lib 
xizmat qiladi. 

---

35 
Sklera - bu ko'z tashqi qobig’ining tiniq bo’lmagan , oq rangga ega 
bo’lgan qismi . Uning qalinligi 1 mm ga yetadi va skleraning eng ingichka qismi 
ko’ruv nervining chiqish joyida joylashgan. Skleraning funksiyalari - himoya va
ko’z olmasiga shakl berish. Skleraning tuzilishi shox pardaning parenximasiga 
o'xshaydi, ammo undan farqli o'laroq, u suv bilan to'yingan (epitelial qopqoq 
yo'qligi sababli) va shaffof emas. Skleradan ko'plab nervlar va qon tomirlar o'tadi. 
O'rta qatlam 
Ko'zning o'rta qatlami (qon tomirli) yoki uveal trakt (tunica vasculosa) uch 
qismdan iborat:rangdor parda (iris), kipriksimon tana (corpus cilliare) va xorioidea 
. 
• Rangdor parda- ko'z uchun avtomatik diafragma vazifasini bajaradi. 
Rangdor pardaning qalinligi atigi 0,2-0,4 mm, ingichkalashgan qismi - bu 
kipriksimon tanaga o'tish joyida, bu qismida travmalar paytida rangdor parda uzilib 
ketishi mumkin (iridodializ). Rangdor parda biriktiruvchi to'qima stromasidan, qon 
tomirlaridan, epiteliydan,rangdor pardani oldingi qismini qoplaydigan epiteliydan 
va orqa tomonda pigment epiteliysining ikki qatlamidan iborat bo'lib bu uning 
shaffofligini ta'minlaydi.Rangdor parda stromasi tarkibida ko'plab xromatofor 
hujayralar mavjud bo'lib, ulardagi melanin miqdori ko'zning rangini paydo qiladi.
Rangdor pardada sezgir nerv tolalari nisbatan kam bo’lib, shuning uchun rangdor 
pardaning yallig'lanish kasalliklari yengil og'riq bilan kechadi. 
• Qorachiq-rangdor parda markazidagi dumaloq teshik. Uning diametrini 
o'zgartirishi rangdor parda hisobiga, to’r pardaga tushuvchi yorug'lik nurlari
oqimi ni tartibga soladi. Qorachiqning o’lchami rangdor pardadagi sfinkter va 
dilatator silliq mushaklar harakati tufayli o’zgaradi. Bu sfinkter muskul tolalalari 
uzuksimon joylashgan bo’lib ko’zni harakatlantiruvchi nerv parasimpatik 
innervatsiyasini qabul qiladi.Radial dilatator tolalar yuqorigi bo’yin simpatik 
tuguni tomonidan innervatsiyalanadi 

---

36 
Kipriksimon tana- eni 8 mm dan iborat qalin tasma shaklida bo‘lib, sklera 
ostida joylashgan. Uning rangi qora va yuzasi ko‘p miqdordagi kipriksimon 
ingichka bo‘rtiqchalardan iborat. Kipriksimon tananing orqa qismi notekis
tishsimon tana orqali xususiy tomirli pardaga o‘tib ketadi. Xususiy tomirli 
pardada pigment hujayralari juda ko‘p. Uning orqa markaziy qismi ko‘ruv nervi 
tashqi pardasi yaqinida tugallanadi. 
rasm 2..5. Kipiksimon tana anatomiyasi
Xorioideya-uveal traktni orqa qismi hisoblanib kipriksimon tanadan 
tishsimon liniya orqali ajralib turadi.Xorioideya bir nechta tomirli qavatdan tashkil 
topgan.Xoriokapillyarlar keng qatlami to’r pardaga yopishib turadi va to’r 
pardadan ingichka Brux membranasi orqali ajralib turadi. 

---

37 
rasm 2.6. Tomir qavat- xorioideaning tuzilisi
Ichki qobiq-to’r parda 
Ko’zning eng ichki qobig`i -to‘r parda (retina) ko’zga tushgan nurni nerv 
impulsiga aylantirib,markaziy nerv sistemasiga o’tkazib berish vazifasini 
bajaradi.To’r parda normada tiniq ,qon tomirlarga boy (arteriya vena nisbati 3:1) 
murakkab tuzilishga ega .To’r parda gistologik jihatdan 10 - ta qavatdan iborat: 
1.Pigmentli epiteliy qavat 
2.Tayoqcha va kolbochkali qavat 
3.Tashqi chegara membrane qavat 
4.Tashqi yadroli qavat 
5.Tashqi to’rsimon (sinaptik) qavat 
6.Ichki yadroli (bipolyar hujayralar) qavat 
7.Ichki to’rsimon qavat 
8.Ganglioz hujayralar qavati 
9.Ko’ruv nervi tolalari qavati 
10.Ichki chegaraviy membrane qavat 
To’r parda qalinligi 0.4 mm , sariq dog’ sohasida 0,07-0,08 mm.To’r
pardaning oziqlanishi xorioideya va to’r parda markaziy arteriyasi hisobiga 
amalga oshiriladi.To’r pardada ham xorioideya singari og’riq sezgisi yo’q. 

---

38 
To’r pardaning funksional markazi -sariq dog’ (makula),o’zida lyutein va 
zeaksantin pigmentlarini saqlagan yumaloq ko’rinishdagi sariq rangli soha. 
Makula nur sezuvchi qismiga markaziy chuqur yoki foveola deyilaad
Rasm 2.7. Retinaning tuzilishi. Retinal nerv tolalari topografiyasi (2.7-rasm).To’r pardaning tuzilishi Ko’ruv 
analizatorning dastlabki 3 neyroni to’r pardada joylashgan: fotoreseptorlar (birinchi neyron) -kolbochka va 
tayoqchalar, bipolyar hujayralar (ikkinchi neyron) va ganglion hujayralar (uchinchi neyron). 1-Berrum zonasi. 2-
Ko`ruv nervi diski .3- Makula 4. Ganglili qavat 5. Ko`ruv nervi tolalari 6- Kolbochka va tayoqchalar 7.Pigmentli 
epiteliya
Kolbochka va tayoqchalar ko’ruv analizatorining retseptor qismini hosil 
qiladi va to’r pardaning tashqi qatlamlarida, to'g'ridan-to'g'ri uning pigment 
epiteliyida joylashgan. Periferiyada joylashgan tayoqlar periferik ko'rish uchun 
javob beradi - ko'rish va yorug'likni idrok qilish sohasi. Asosiy qismi makula 
ichida to'plangan
kolbochkalar markaziy ko'rish (ko'rish o’tkirligi) va ranglarni 
idrok etishni ta'minlaydi. 
Makula yuqori aniqligi quyidagi xususiyatlarga bog'liq. 
• To’r pardaning tomirlari bu yerga o'tmaydi va yorug'lik nurlari fotoreseptorlarga 
kirishga to'sqinlik qilmaydi. 
• Faqatgina kolbochkalar markaziy chuqurchada joylashgan bo'lib, to'r
pardaning qolgan barcha qatlamlari periferiyaga suriladi, bu esa nurlarning 
to'g'ridan-to'g'ri kolbochkalarga tushishiga imkon beradi. 
• To’r parda neyronlarining o'ziga xos nisbati: markaziy chuqurchada bitta 
kolbochkaga bitta bipolyar hujayra va har bir bipolyar hujayrada o'z ganglion 
hujayrasi mavjud. Bu fotoreseptorlar va ko'rish markazlari o'rtasida "to'g'ridan-
to'g'ri" aloqani ta'minlaydi. 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 

---

39 
To'r parda periferiyasida aksincha, bir necha tayoqchalar uchun bitta 
bipolyar hujayra va bir nechta bipolyar hujayralarda bitta ganglion hujayralar 
bo'ladi. 
Ganglion hujayralarining aksonlari birlashib ko’ruv nervini hosil qiladi. 
Ko’ruv nervi diski nerv tolalarining ko'z olmasidan chiqish joyiga to'g'ri keladi 
va nur sezuvchi elementlarni o'z ichiga olmaydi. 
Ko’z olmasi tarkibi 
Ko'z olmasining tarkibi-shishasimon tana (corpus vitreum), gavhar(lens), 
shuningdek ko'zning old va orqa kameralarining suvli havzalari(humor aquosus). 
Shishasimon tana og'irligi va hajmi bo'yicha ko'zning taxminan 2/3 qismini tashkil 
qiladi. Shishasimon tana ko’z olmasiga shakl berib, kam miqdorda nur sindiradi. 
U to’r parda, kipriksimon tana, Sinn boylami tutamlari va gavhar orasidagi 
bo'shliqni to'ldiradigan shaffof, qon tomirsiz jelatinsimon hosila. Shishasimon tana 
ulardan yupqa chegara membranasi bilan ajralib chiqadi, uning ichida ingichka 
fibrillalar va gelga o'xshash modda bo’ladi. Shishasimon tananing 99% dan ortig’i
suvdan va unda erigan oz miqdordagi protein, gialuron kislotasi va elektrolitlardan 
iborat. Shishasimon tana kipriksimon tanaga, gavxar kapsulasiga, shuningdek to’r 
parda tishsimon chizig'i yaqinida va ko’ruv nervi diskiga juda qattiq bog'langan. 
Yosh o’tishi bilan gavxar kapsulasi bilan aloqa zaiflashadi. 
Gavxar(linza) qalinligi 4-5 mm va diametri 9-10 mm bikonveks linzalar 
shakliga ega bo'lgan shaffof, qon tomirsiz elastik hosila. Gavxar moddasi nozik 
kapsulaga o’ralgan, yarim qattiq konsistensiyaga ega. Gavxar funksiyalari - 
yorug'lik nurlarini o'tkazuvchi, qaytaruvchi va akkomodatsiya jarayonida 
qatnashish. Gavxarning nur sindirish kuchi taxminan 18-19 dioptriyani tashkil 
qiladi va maksimal zo’riqqan akkomodatsiyada 30-33 dioptergacha yetadi. 
Gavxar rangdor parda orqasida joylashgan va u Sinn boylamlari yordamida 
kipriksimon tana bilan tutashgan, va bu boylamlar gavxar kapsulasi ekvatoriga 
birikkan.. Ekvator gavxarning kapsulasini old va orqa qismlarga ajratadi. Bundan 
tashqari gavxarda old va orqa qutblar ham mavjud.

---

40 
Gavxarning oldingi kapsulasi ostida hayot davomida tolalar ishlab 
chiqaradigan subkapsulyar epiteliy joylashgan. Bunday holda gavxar 
egiluvchanligini hisobiga, tekis va zichroq bo'ladi. Yo`sh o`tishi bilan asta -sekin 
gavxar moddasi zichlashib qattiqlasha boshlaydi va shaklini o’zgartira olmasligi 
hisobiga akkomodatsiya qobiliyati asta-sekin pasaya boshlaydi. Gavxarni deyarli 
65% ni suv tashkil qiladi va oqsil miqdori 35% ga etadi - bu bizning tanamizdagi 
boshqa to'qimalarga qaraganda ko'proq. Gavxarda oz miqdorda minerallar, 
askorbin kislotasi va glutation mavjud. 
rasm 2.8. Ko`z gavhari tuzilishi 
Ko'z ichi suyuqligi kipriksimon tanada ishlab chiqariladi, ko'zning old va 
orqa kameralarini to'ldiradi. 
• Ko'zning oldingi kamerasi - bu shox parda, rangdor parda va gavxar orasidagi 
bo'shliq. 
• Ko'zning orqa kamerasi – bu gavxar va Sinn boylamlari bilan rangdor 
parda orasidagi tor joy. 
Suvli havza ko'zning qon tomirsiz muhitini oziqlantirishda ishtirok etadi va 
uning almashinuvi asosan ko'z ichi bosimi miqdorini aniqlaydi. Ko’z ichki 
suyuqligi suv oqimi oldingi kamera burchagi orqali chiqib ketadi. Trabekulyar 
sistema va ichki epiteliya hujayralari qatlami orqali suyuqlik Shlemm kanaliga 
(venoz sinus) kiradi, u yerdan sklera tomirlariga oqib chiqadi. 
Qon bilan ta’minlanishi
Barcha arterial qon ko’z olmasiga ichki uyqu ( carotid) arteriyasining 
tarmog’i bo’lgan ko’z arteriyasi (a.ophtalmica ) orqali kiradi. Ko'z arteriyasi ko'z

---

41 
olmasiga quyidagi tarmoqlarni beradi: • To’r pardaning ichki qatlamlarini qon 
bilan ta'minlaydigan markaziy retinal arteriya; 
• Orqa qisqa kipriksimon arteriyalar (a.ciliaris posterior brevis) soni 6-12,
xorioideyada ikki tomonlama tarmoqlanib uni qon bilan ta`minlaydi 
•Orqa uzun kipriksimon arteriyalar (a.ciliaris posterior longis ) soni-
2,supraxorioidal bo’shliqdan o’tib kipriksimon tanaga borib uni qon bilan 
ta’minlaydi
•Oldingi kiprikimon arteriyalar (4-6) ko’z arteriyasining tarmog’idan 
chiqadi. 
Orqa uzun va oldingi siliar arteriyalar bir- biri bilan anastomozlanib rangdor 
parda katta arterial halqasini hosil qiladi. Undan radial yo'nalishda qon tomirlar 
chiqib qorachiq atrofida rangdor pardaning kichik arterial halqasini hosil qiladi. A. 
orqa uzun siliaris va a. old kipriksimon hisobiga rangdor parda va kipriksimon 
tanani qon bilan ta’minlab va ulardan perikorneal tomirlar tarmog’i hosil bo’lib u 
shox parda ni oziqlanishida qatnashadi.Yagona qon bilan ta’minlanishi rangdor 
parda va kipriksimon tanani oziqlantirishi bir vaqtning o'zida yallig'lanishi uchun
bir sharoit yaratadi, xorioidit esa odatda alohida holda kechadi. 
Ko'z olmasidan qonning chiqishi vortikoz (aylanma) venalar, old kipriksimon 
venalar va to’r parda markaziy venalari orqali amalga oshiriladi.Vortikoz venalar 
uveal traktdan qon yig’ib ko’z olmasidan chiqib ketadi. Oldingi kipriksimon 
venalar va markaziy to’r parda venalari o’z nomidagi arterial havzalardan qon 
olib chiqib ketadi. 
Innervatsiya 
Ko'z olmasi sezuvchi, simpatik va parasimpatik innervatsiyaga ega. 
Sezuvchi innervatsiya orbital nerv (3shoxli –trigeminal nerv tarmog'i) tomonidan 
ta'minlanadi, bu orbitaning bo'shlig'ida 3 ta shoxchaga bo`linadi: 
• ko'z olmasini innervatsiya qilish bilan bog'liq bo'lmagan lakrimal va infraorbital 
nervlar; 
• Nazosiliar nerv 3-4 ta uzun siliar nerv tarmogini beradi, ular to'g'ridan-
to'g'ri ko’z olmasiga o'tadi va siliar tugunni shakllantirishda ishtirok etadi. 

---

42 
Siliar tugun ko'zning orqa qutbidan 7-10 mm masofada joylashgan va ko’ruv 
nerviga ulashgan. Siliar tugun uchta ildizga ega: 
• sezuvchi (nazolakrimal nervdan); 
• parasimpatik (tolalar ko’zni harakatlantiruvchi nerv bilan birga keladi); 
• simpatik (bo’yin simpatik chigali tolasidan). Siliar tugunidan ko'z olmasiga 4-6 
ta qisqa siliar nervlar chiqadi. Ularga qorachiq dilatatoriga boradigan simpatik 
tolalar qo'shiladi (ular siliar tugunga kirmaydi). Shunday qilib, qisqa siliar 
nervlarda aralash, uzun siliar nervlarda esa ulardan farqli o'laroq faqat sezgir 
tolalari bo’ladi. 
Ko’ruv yo’li 
Ko’ruv yo’li- ko’ruv nervi ,ko’ruv nervi kesishmasi,ko’ruv trakti,po’stloq 
osti va po’stloq ko’ruv markazlaridan iborat. 
Ko’ruv nervi (n.opticus, 2-juft bosh miya nervi) to’r pardadagi ganglioz neyronlar 
aksonlaridan hosil bo’ladi. Ko’z tubida ko’ruv nervi diski 1,5mm bo’lib 
fiziologik skotoma-ko’rlik dog’ini hosil qiladi.Ko’ruv nervi ko’z olmasidan chiqib 
miya pardalariga o`ralib orbitadan ko’ruv nervi kanali orqali kranial bo’shliqqa
kiradi. 
Ko’ruv yo’li kesishmasi (chiasma opticus) - medial koruv nervi tolalari 
kesishmasidan hosil bo’ladi va tractus opticusga davom etadi(chap ko’zdan 
kelayotgan medial tolalar o’ng ko’zdan kelayotgan lateral tolalar bilan,o’ng 
ko’zdan kelayotgan medial tolalar chap ko’z lateral tolalari bilan birikib ko’ruv 
yo’li trakti hosil bo’ladi) 
Po’stloq osti ko’ruv markazi tashqi tizzasimon tanada joylashgan bo’lib bu 
yerda ganglioz hujayralar aksonlari tugaydi.Markaziy neyron tolalari ichki 
kapsulani orqa soni va Gratsiole tutami orqali ensa bo’lagining Pix egati sohasida 
tugaydi.(Ko’ruv analizatorining po’stloq markazi) 

---

43 
rasm 2.9. Ko’ruv yo’llari, ko’ruv nervi va to'r pardaning tuzilishi
Ko’zning yordamchi apparatlari 
Ko'zning yordamchi apparati ko’zni harakatlantiruvchi mushaklarni, lakrimal 
a'zolarni (2.6-rasm), shuningdek ko'z qovoqlari va kon'yuktivani o'z ichiga oladi. 
Ko’zni harakatlantiruvchi mushaklari 
•To’g’ri mushaklar (yuqori,pastki,ichki,tashqi) Yumaloq Sinn (annulus tendineus
Zinni)boylamidan boshlanib,ko’ruv nervi atrofida joylashgan bo’ladi va limbdan 5- 
8mm da skleraga birikadi 
rasm. 2.11. Ko`z yoshi va muskullarining tuzilishi
 
•Yuqorigi qiyshiq mushak • Pastki qiyshiq mushak ,pastki orbital yoriq orqasidagi orbitaning medial devoridan 
boshlanadi va 16 mm masofada pastki tashqi kvadrantda skleraga yopishadi
. 
Ko'zni tashqi tomonga yo'naltiradigan tashqi to’g’ri mushak uzoqlashtiruvchi 
nerv tomonidan innervatsiya qilinadi (VI – juft bosh miya nervi. N.abducens). 
Yuqori qiyshiq mushak 3- ko’zni harakatlantiruvchi - g’altak nervi tomonidan 
innervatsiya qilinadi (IV juft bosh miya nervi .N.trochlearis). Yuqori, ichki va 

---

44 
pastki to'g'ri, shuningdek pastki qiyshiq mushaklari ko’zni harakatlantiruvchi nerv 
tomonidan innervatsiya qilinadi (III juft bosh miya nervi. N.oculomotorius). 
Ko’zni harakatlantiruvchi mushaklarni qon bilan ta'minlash ko’z arteriyasining
mushak tarmoqlari tomonidan amalga oshiriladi. 
Ko’zni harakatlantiruvchi mushaklarning harakati: ichki va tashqi to’g’ri
mushaklari ko'z olmasini gorizontal yo'nalishda xuddi shu nomdagi yon 
tomonlarga tortadi. Yuqori va pastki to’g’ri mushaklar- vertikal yo'nalishda 
yuqoriga va pastgava ichki tomonga. Yuqori va pastki qiyshiq muskullar ko'zni 
mushak nomiga qarama-qarshi tomonga burishadi (ya'ni, yuqori - pastga va pastki 
- yuqoriga) va tashqariga. Olti juft okulomotor mushaklarning kelishilgan 
harakatlari binokulyar ko'rish imkoniyatini beradi. Mushaklar funksiyasi buzilgan 
bo'lsa (masalan, ulardan birining parezi yoki falaji ), predmetlarni ikkitalab
ko'rish paydo bo'ladi, yoki ko'zlardan birining ko'rish funksiyasi pasayadi. 
Ko'z qovoqlari