Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Sotuv kontrollingi (nazorat) strukturasi va xarakteristikasi 
 
Portfel tahlili orqali faoliyatning afzallik tomonlari, raqobatchilarga 
nisbatan kuchli va kuchsiz tomonlari, tavakkalchilik va xavflarning oldini 
olish, istiqbolli bozor segmentlarini topish mumkin. 
Samarali sotuv tizimi faoliyati afzalliklari strategik tahlili amaliyotida 
real holatga asoslanadi. Firmani mijozlar bilan o‘zaro munosabatlari, 
raqobatchilar bilan o‘zaro ta’siri (kurashi) kabi omillar strategik tahlilning 
afzalliklarida yoritiladi. 
Korxonaning hozirgi holati tahlili tovar assortimentini, tovar guruhini 
tahlil qilishdan, mijozlarga xizmat qilish va raqobatni o‘rganishdan 
boshlanadi. 
Raqobat sharoitida bozorning jozibadorligi va firmaning pozitsiyasi har 
doim ham bir-biriga mos kelmaydi, amalda qaysi tovar qanday pozitsiyani 
egallaganligini aniqlash qiyin. O‘tkazilgan bunday tahlillar ko‘pincha aniq 
holatni ko‘rsatmaydi. Raqobatli bozor sharoitida korxonafaoliyatini kuchli va 
kuchsiz tomonlarini tahlil qilishda quyidagilarga e’tibor berish kerak: 

ma’lum tovar yoki xizmat turi texnologiyasiga monopoliyaning 
mavjudligi; 

tovar sifatining yuqoriligi; 

tovar sotilganda va undan keyin yuqori servis xizmati ko‘rsatish; 

mijozlar talabiga moyilligi; 

buyurtmalar yetkazib berishda tezkorlik; 

ma’lum hajmdagi tovarni o‘rnatilgan vaqtda yetkazib berish; 
Savdo kontrollingi 
Savdoni tashkil qilishda 
kontrolling 
Savdoga tayyorgarlikda 
kontrolling 

---

289 

mijozlar bilan aloqada bo‘ladigan xodim (malakasi); 

doimoy mijozlar bilan aloqalarni mustahkam o‘rnatish. 
Bundan tashqari har bir alohida vaziyatda muammodan kelib chiq- qan 
holda savolnomalar (anketalar) tuzish, mijozlar fikrini o‘rganish, bozor 
kommunikatsiyasini tahlil etish mumkin. 
Firma mahsulotlarining bozordagi istiqboli xaridorlar hamda firma 
ulgurji mijozlari segmentlari va bozor tokchasi tahlili asosida aniqlanadi. 
Firma bozorda yangi iste’molchilar segmenti, yoki bozor segmenti uchun 
qanday narxlarda mahsulot ishlab chiqaradi. Yangi yo‘nalashlarda o‘z ishlab 
chiqarishini segmentlashtiradimi, tovar assortimenti va nomenklaturasini 
kengaytiradimi? Bu savolga firma o‘zining SWOT tahlili asosida javob 
topishi va keyingi xatti–harakati haqida qaror qabul qilishi kerak. Tovarlarni 
yetkazib berishda servis darajasining yuqoriligi, tarqatish kanallarining 
darajalari juda muhim. Ishlab chiqaruvchi quvvatlarini yo‘lga qo‘yishi va 
tovar yetkazib berishida servis va sifatga alohida e’tibor berishi lozim. 
Ishlab chiqaruvchi quvvatini oshirish keng assortimentdagi va ko‘p 
nomenklaturadagi tovarlarni ishlab chiqarishga imkoniyat yaratib, yangi 
bozor va mijozlar izlashga imkon yaratadi. 

---

Sotuv 
xarajatlari 
Sotuvdagi xarajatlar 
tahlili ko‘rsatkichlari 
potensial mijozlar qatnashi 
kvotasi 
asosiy buyurtmachilarga to‘g‘ri 
keladigan tovar aylanma hajmi 
alohida tovarlar aylanmasi 
guruhiga to‘g‘ri keladigan 
tovar aylanma qismi.