Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslan- gan

Tovarning har xil hayotiylik davri fazasida marketing taktikasi 
 
Bozorga chiqish 
bosqichi 
O‘sish 
bosqichi 
Yetuklik 
bosqichi 
Chiqish 
bosqichi 
 
Tovar 
 
Asosiy 
Nomenklatura- 
sini kengay- 
tirish 
Yangi 
tovarlarni 
bozorga 
kiritish 
 
Bozordan 
chiqish 
 
 
 
Baho 
 
 
Past, aksincha 
yuqori 
Narx oldingi 
fazadagiga 
nisbatan 
baland, yoki 
uning yuqori 
darajasiga mos 
keladi 
 
Chegirma va 
narxga 
nisbatan 
texnik 
harakatlar 
 
 
Talab 
holatiga mos 
keladi 
 
 
Sotish 
Tovar tarqatish 
chegaralangan, 
bir segmentda 
konsentratsiya- 
langan 
Sotishni tez 
kengaytirish, 
yangi 
segmentlarni 
topish 
 
Intensiv 
sotish 
 
Tovarni 
tanlab 
tarqatish 
Tovarni 
bozorga 
siljitish 
 
Ancha harakat 
talab etiladi 
Mumkin qadar 
maksimal 
harakat 
Foydaga mos 
ravishda 
harakatning 
kuchsizlanishi 
Tovarni 
bozordan 
chiqarish 
 
 
 
Servis 
 
 
Nazorat, mumkin 
qadar 
markazlashtiril- 
gan nazorat 
 
Nazorat, 
mumkin qadar 
markazlash- 
tirilmagan 
nazorat 
 
Servis 
markazi 
tomonidan 
olib 
boriladigan 
nazorat 
Tovarni 
sotish uchun 
yangi 
imkoniyatlar 
yaratish 
maqsadida 
servisdan 
foydalanish 
 
Bu jadval ma’lumotlarini umumlashtirib shunday xulosaga kelish 
mumkinki, firma yoki korxona tovarning turli hayotiylik davri bosqichida 
ma’lum bir maqsadni ko‘zlagan holda marketing taktikasining uyoki bu 
shaklidan foydalanadi. 

---

208 
9.3.
 
Yangi tovar tushunchasi 
 
Fan-texnika taraqqiyoti natijasida texnologiyalardagi o‘zgarishlar, 
iste’molchilar ehtiyojlari, o‘zaro raqobat tufayli firma ishlab chiqara- yotgan 
tovarlari doirasi bilan cheklanib qolmasligi kerak. Iste’molchi doimo yangi 
va takomillashtirilgan tovarlarga talabgor bo‘ladi va albatta, raqobatchi 
firma bu talabni qondirish maqsadida yangi turdagi mahsulotni ishlab 
chiqarish uchun bor kuchini safarbar etadi. Har bir firma yangi turdagi 
tovarlarni ishlab chiqarish bo‘yicha o‘z dasturigaega bo‘lishi kerak. 
Kompaniya yangi turdagi mahsulotlar ishlab chiqarishni ikki usulda 
yo‘lga qo‘yishi mumkin: 
1.
Yangi turdagi tovarlarni chetdan olib o‘zlashtirish. Bunda firma 
boshqa biron firmaning mahsulotini ishlab chiqarish huquqini beruvchi 
litsenziya, patentini sotib oladi. 
2.
Yangi turdagi tovarlar o‘z imkoniyatlarini ishga solgan holda, o‘z 
kuchi bilan dunyoga keltiriladi. Bunda firma yangi turdagi tovarlarni ishlab 
chiqarish bo‘yicha tadqiqot va izlanishlar bo‘limini tashkil etadi. 
Xo‘sh, yangi turdagi tovarlar iste’molchilarning ehtiyojlarini qon- dirish 
uchun ishlab chiqarilsada, nega muvaffaqiyatsizlikka uchraydi? Buning 
oqibatlari turlicha bo‘lishi mumkin. Firma rahbari o‘ziga yoqqanbiron yangi 
turdagi tovar g‘oyasini marketing tadqiqotlari natijalari salbiy bo‘lsa ham 
ilgari suradi va natijada zarar ko‘radi. Yoki yangi tovar haqidagi 
g‘oyaning o‘zi qiziqarli, lekin bu tovarga bo‘lgan bozor talabi keragidan 
ortiqcha hajmda belgilanadi. Oqibatda yangi turdagi tovar talabdan ortiq 
ishlab chiqariladi va hech kimga kerak bo‘lmaydi. Boshqa bir holatni olaylik: 
tovar g‘oyasi ham a’lo, lekin uning namuna- sini yaratish jarayonida tovar 
konstruksiyasi talab darajasida bo‘lmay qoladi. Bunday tovar ham bozorda 
kasod bo‘ladi. Yana bir boshqa holatni faraz qilaylik, g‘oya juda yaxshi 
o‘ylangan, tovar namunasi sinovlardan yaxshi o‘tgan, marketing hisoblari 
bo‘yicha bu mahsulot foyda keltirishi kerak. Lekin natija firma o‘ylagandek 
bo‘lmaydi. Bunga sabab ushbu yangi tovar reklamasi yaxshi yo‘lga 
qo‘yilmagan, tovarning iste’molchi uchun qiziqarli bo‘lgan xususiyatlari 
bo‘rttirib ko‘rsatilgan. Yangi tovarning reklamasi muvaffaqiyatsiz chiqishi, 
bozorda kerakli xususiyatlari ko‘rsatila olinmagandan tashqari tovar 
narxining balandligi ham ushbu tovarni xaridorgir qilmasligi mumkin. 
Bundan tashqari yangi turdagi tovarni ishlab chiqarishda mo‘ljallangandan 
ortiqroq sarf-xarajat bo‘ladi. Bu esa o‘z navbatida, agar tovar bozorda talab 
qilinmasa, ko‘riladigan zarar ham ortishini bildiradi. Ba’zan yangi turdagi 
tovar ishlab chiqarish bosqichlari juda silliq ketayotganida, raqobatchi firma 
undan ham sifatliroq tovar ishlab chiqarib, zarar keltirishi mumkin. Shunday 
qilib, firma oldida tanlash uchun ikki yo‘l turadi, bir tomondan, yangi turdagi 
tovarlarni ishlab chiqarish o‘ta zarur, ikkinchi tomondan, yangi tovar 
imkoniyatining muvaffaqiyati qil ustida turadi. Bunday murakkab va og‘ir 

---

209 
Marketing 
strategiyasini ishlab 
chiqish 
Kommersiya 
maqsadlarida ishlab 
chiqarishni yo‘lga 
qo‘yish 
Bozor sharoitlarida 
sinab ko‘rish 
Tovarni ishlab 
chiqish 
Ishlab chiqish 
imkoniyatlarini 
va sotishni tahlil 
qilish 
Fikrlarni ishlab chiqish 
va ularni tekshirib 
ko‘rish 
G‘oyalarni 
(fikrlarni) tahlash 
G‘oyalarni 
shakllantirish 
masalani hal etish usullaridan biri shuki, firma yangi turdagi tovarlarni o‘ylab 
topish, amalga oshirish ishlarini doimo, izchillik bilan, o‘z maqsadiga 
yo‘naltirilgan holda olib borishi kerak. Ya’ni firma bozori chaqqon tovarlarni 
ishlab chiqarish bilan birga yangi tovarlarni dunyoga keltirish borasida 
uzluksiz izlanishlar olib borishi kerak. 
Yangi turdagi tovarlarni ishlab chiqarish quyidagi 8 ta bosqichdan 
o‘tadi: 
9.6-rasm.