Mustaqil ish Bajardi: Saidov Nurmuhammad Qabul qildi : Navoiy- 2021 Yorug’lik interferensiyasi Reja

Agar tirqishning kengligini a bilan, to`siqning kengligini b bilan belgilansa, ularning d=a+b yigindisiga difraksion panjara doimiysi yoki davri deyiladi.

15–rasm.
Faraz qilaylik, difraksion panjaraga to`lqin uzunligi bo`lgan monohromatik paralell nurlar tushayotgan bo`lsin. Diraksion panjaraning ikki qo`shni tirqishidan burchak ostida ogayotgan 1 va 2 nurlarning hosil qilgan difraksiyasini qarab chiqaylik. Bu ikki nur o`zaro kogerent bo`lib, chizmadan ularning yo`l farqi quyidagiga teng:

(139)

Ikkinchi tomondan kogerent nurlarning kuchayish shartiga binoan

(140)

bu erda m=0,1,2,3…. bosh difraksion maksimumlar tartibi.

(139) va (140) ga asosan quyidagi munosabatni yozamiz:

(141)

Bu formulaga difraksion panjaraning asosiy tenglamasi deyiladi va undagi son bosh maksimumning tartibini ko`rsatadi. Nolinchi (141) tartibli markaziy maksimum faqat bitta bo`lib, birinchi, ikkinchi va hakozodan iborat bo`lgan bosh maksimumlar esa ikkitadan bo`ladi. Bosh maksimumlarning urni to`lqin uzunligi ga bogliq. Shu sababli, difraksion panjara oq yoruglik bilan yoritilsa, markazii maksimumdan boshqa hamma maksimumlar spektrga yoyiladi va bu spektrning binafsha rangi difraksion manzaraning markaziga yaqin joylashgan bo`lib, qizil rangi esa markazdan uzoqda joylashgan bo`ladi. Shu sababli difraksiya maksimumlarini difraksion spektrlar m ni esa spektr tartibi deyiladi. Markaziy maksimum nolinchi tartibli spektr oqligicha qoladi, chunki m=0 formulaga asosan bo`lganda barcha to`lqin uzunliklar uchun difraksiya burchagi bo`ladi. Yuqori tartibli (katta bo`lganda) spektr bir–birining ustiga tushadi. Masalan, qisman ustma–ust tushgan 2 va 3 spektrlardan boshlanganligi tasvirlangan. Unda ustma–ust tushgan spektr vertikal bo`yicha siljitib chizilgan.

Difraksion panjaradan foydalanib, yoruglik to`lqinlarining uzunligini juda katta aniqlik bilan o`lchash mumkin. Agar difraksion panjaraning d doimiisi malum bo`lsa, m= tartibga mos kelgan difraksiya burchagi o`lchanib, formuladan yoruglikning to`lqin uzunligi quyidagicha aniqlanadi:

(142)

Yoruglik to`lqinining uzunligi ni aniqlashning difraksion usuli eng sodda, qulay va yahshi natija beruvchi usullardan biridir.