|
Oqsillarning xossalari. Oqsil molekulasi suvda mayda zarrachalarga bo’linib, kolloid eritma hosil qiladi. Uning tabiiy nativ holati turli tuzlar eritmasi ta’sirida o’zgaradi, oqsil zarrachalari cho’kadi. Oqsil nativ holatining bunday o’zgarishiga denaturatsiya deyiladi. Natijada oqsil molekulasining shakli, biologik funksiyasi o’zgaradi, erish xususiyati yo’qoladi. Denaturatsiya yuqori harorat, og’ir metallar, bir qator organik moddalar, kuchli mineral kislotalar ta’sirida kuzatiladi. Bu jarayonda oqsilning peptid bog’lari uzilmaydi, lekin — S—S-bog’lar, vodorod bog’lar yechilib, oqsilning tabiiy shakli buziladi. Ta’sir etuvchi sharoit chetlatilsa, oqsilning nativ shakli tiklanishi mumkin. Bu hodisa renaturatsiya deb ataladi.
Oqsillarning klassifikatsiyasi. Hujayra ichida to’qima suyuqliklari, qon va limfada oqsillardan suvda hamda mineral tuzlarning kuchsiz eritmalarida eriydigan oqsillar, albuminlar, globulinlar bo’ladi. Boshqa xil oqsillar esa kam miqdorda uchraydi. Ular gidrolizlanganida faqat aminokislotalar hosil qiladi, shuning uchun sodda oqsillar — proteinlar deb ataladi. Organizmda xilma-xil murakkab oqsillar ham mavjud. Ular gidrolizlanganida sodda oqsil molekulasidan tashqari, turli kimyoviy tabiatga ega qo’shimcha gruppa ham ajraladi. Ular proteidlar deb ataladi. Bu muhim gruppaga qizil qon tanachalaridagi temir tutuvchi gemoglobin kiradi.
Hujayrada oqsillar hayot uchun eng zarur xilma-xil funksiyalarni bajaradi. Birinchidan oqsillar hujayraning qurilish — struktura materialidir. Hujayraning barcha komponentlari, yadrosi, membranalari va boshqa a’zolari, suyuq qismi — sitoplazma, oqsildan iborat Oqsillarning bajaradigan vazifalari ichida eng muhimi ularning hujayrada fermentativ funksiyasidir.
Muskul hujayralari — miofibrillalar asosan aktin va miozin oqsillaridan iborat. Ularga ATF qo’shilsa, aktin va miozindan iborat aktomiozin komplek-si qisqaradi. Demak, hujayra strukturalarining qisqarishi ham oqsillar funksiyasidir. Havodan olingan O2 o’pkada qizil qon tanachalari — eritrotsitlarga birikadi. Ular kislorodni to’qimaga tashib, yetkazib beradi. Bu vazifani eritrotsitlar ichida joylashgan oqsil — gemoglobin bajaradi. Shunga o’xshash bir qator biologik faol moddalar, jumladan, gormonlar deb ataluvchi ichki sekretsiya bezlarining mahsuloti ham qonda maxsus oqsillar bilan bog’langan holda tashiladi. Bu oqsillarning transport funksiyasidir. Sizga ma’lumki, tashqaridan mikroblar kirganida organizm ularga qarshi kurashadigan moddalar ishlab chiqara boshlaydi. Natijada mikrob qaytadan kirsa, organizm unga qarshi kurashishga tayyor bo’ladi. Bu hodisa immunitet deb ataladi. Zid jismlar — antitanalar deb ataladigan bu birikmalar ham oqsildir, Demak, organizmdagi yot moddalar, xususan infeksiyaga qarshi kurashish qobiliyati immunitet ham oqsilga bog’liq. Bu oqsilning himoya funksiyasidir.
Oqsillar hujayra tomonidan tashqi muhit laMilamn qabul qilib olish va ularni boshqa bir shaklga o’zgartirib hujayraning ichki isli bajaradigan slrukturalariga yetkazilishini ta’min etadi. Bu — oqsillarning signal funksiyasi dsyilib, hujayraning tashqi membranasi sathida joylashgan retseptorlar orqali amalga oshiriladi. Retseptorlar qatoriga ko’zning to’r pardasida joylashgan yorug’lik energiyasini qabul qilib oladigan ko’rish pigmenti imloiMp, hujayra membranasida insulin, steroid gormonlar va boshqa biologik Faol birikmalar bilan munosabatga kiradigan oqsil strukturalari kiradi.
Тurli hayvonlar, hasharotlar ishlab chiqaradigan ba’zi zaharlar — toksinlar ham oqsil tabiatiga ega. Masalan, ilon zaharidan taxminan 60 ga yaqin aminokislotalar qoldig’idan tuzilgan toksinlar olingan. Bir qator oqsillar, masalan, sut oqsili kazein, tuxum oqidagi albumin, qondagi ferritin, bug’doy donidagi gliadin, makkajo’xoridagi zein ehtiyot uchun tejalgan oqsillar bo’lib, ular tuxumda jo’janing o’sishida, bolaning ovqatlanishida, donlar o’sib chiqishida sarf bo’ladi. Bu oqsillarning tejam oziq va energiya manbai sifatidagi funksiyasidir. Nihoyat, oqsillar parchalanishidan hosil bo’lgan aminokislotalarning bir qismi to’la oksidlanib, energiya manbai sifatida ham xizmat qiladi. Bu oqsillarning energetik funksiyasidir. Yuqorida keltirilgan ma’lumotlar oqsillar hujayraning tuzilishida va uning harakatida asosiy rol o’ynashini tasdiqlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
