Musiqa nazariyasi

 
Tarkibli uch qismli shakl
, unda chekka qismlar (ba’zan о‘rtaliq) 
sodda shakllarga aniq bо‘laklanadi. Bu shakl raqs janri asarlari: marsh, mazurka, 
vals, polonez va nisbatan kichik hajmdagi pyesalar uchun xarakterli. 
Klassiklar uchun chekka qismlarni oddiy shaklda– ikki va uch qsmli qurish 
tobora tipik sanaladi. 
Shunday qilib, chekka qismlar oddiy uch qismli shaklda, о‘rtaliq esa oddiy 
ikki qismli shaklda yozilishi mumkin (Betxoven Sonata № 11, III q.). 
_A_ S A 
a + b + a a+b a + b-+a 
Hamma qismlar oddiy uch qismli shaklda yozilgan bо‘lishi ham mumkin
(Betxoven. Sonata № 1, III q. - menuet.) 
A S A 
a-b-a a-b-a a-b-a 
Vesma redko vse chasti pishutsya v dvuxchastnoy forme (Shopen. Mazurka 
№ 7). 
A S A 
a + b a+b a + b 
2. Notarkibiy shakl
nodavriy tuzilishi bilan ajralib turadi. U qadimiy
ariya 
da
capo
uchun xos bо‘lib, romantik- kompozitorlar va, ayniqsa, 
P.I.Chaykovskiyning keng rivojlantirilib simfoniyalashtirilgan shakllari uchun xos.
II.Tarkibli uch qismli shaklning qurilishi.
Birinchi qism. 
Klassik uslubdagi tarkibli uch qismli shaklning birinchi 
qismi tuzilishida biz oddiy shakl - ikki va uch qismlilikni kо‘rishimiz mumkin. 
Oddiy uch qismli shaklning birinchi bо‘limi (a) asosiy mavzuni о‘z ichiga oladi va 
davriya shaklida yoziladi. Bu tо‘liq kandensiyali yopiq kо‘rilmadir.
Ikkinchi bо‘lim (b) kamdan –kam mustaqil mavzuga quriladi. Kо‘pincha 
unda asosiy mavzu rivoji rо‘y beradi.

---

81 
Birinchi qism ichidagi repriza(a1) repriza mahalliy repriza deb ataladi. 
Ushbu repriza birinchi qismga nisbatan jadalroq rivojlantirish hisobiga 
kengaytirilgan bо‘ladi. Kо‘pincha repriza butun qism kulminatsiyasini о‘z ichiga 
oladi, unga faol rivojlantirish (modulyatsiyali sekvensiya, bо‘laklash, 
parchalashlarni qо‘llash) bilan erishiladi. Keskin garmonik va tematik 
rivojlantirishdan keyin reprizada kо‘pincha qо‘shimcha beriladi va uning roli 
asosiy tonallik tonikasini mustahkamlashdan iborat bо‘ladi.
Betxovendan keyingi davr asarlarida birinchi qism oddiy shakllar doirasidan 
chiqib ketdi. U sonata shaklida yozilishi mumkin (Betxoven. Simfoniya № 9, II 
q.). 
Kam hollarda tarkibli uch qismli shaklning birinchi qismi variatsiyali 
mavzudan iborat bо‘ladi (Betxoven. Simfoniya № 7, II q. - Allegretto).