Musiqa nazariyasi

1. Birinchi qismni aniq takrorlaydigan repriza. 
2. Variatsiyalangan repriza 
о‘zgartirilgan takrordan iborat. Yangi 
rivojlantirish elementlarining mavjudligi shaklning kengayishi yoki qisqarishiga 
olib keladi. Bu о‘zgarishlar bezakli, fakturali, tonal-garmonik, registrli bо‘lishi 
mumkin.
3. Dinamik repriza
birinchi qism mavzusini takrorlashda ahamiyat kasb
etadigan о‘zgarishlarni kо‘zda tutadi.
Dinamizatsiya usullari: lad-tonal о‘zgaruvchanlik (minor major bilan yo 
,aksincha, almashtiriladi), asosiy kuyga yangi kuyning qarama-qarshi qо‘yilishi, 
yangi garmonik og‘ishmaning kiritilishi, harakat tezligining ortirishi, ritmik 
о‘zgarishlar, fakturada bayon zichligi kuchayishi kabilar sanaladi. Dinamik

---

79 
reprizali uch qismli shaklda umumiy kulminatsiya kо‘pincha uchinchi qismga 
tо‘g‘ri keladi.
Repriza ichida kо‘pincha yangi akkordlar va subdominanta tomonga 
og‘ishmalar kiritiladi. Ular shaklni kengaytiradi va subdominanta garmoniyasi 
yordamida asosiy tonallik tonikasini mustahkamlaydi.
Ayrim hollarda reprizada birinchi va о‘rtaliq qismlar mavzu elementlarining 
birlashuvi rо‘y beradi. Bunday birlashuv, odatda, reprizaning asosiy tuzilmasiga 
qо‘shimchani hosil qiladi.
V.
Kelib chiqishi va qо‘llanishi xususida.
Oddiy uch qismli shakl nihoyatda egiluvchan bо‘lib, turli mavzu-
mazmunlarni gavdalantirishga moslashgan. Uning qо‘llanish sohasi nihoyatda 
keng. Bu shaklda kichik pyesalar, prelyudiyalar, ariyalar, romanslar, raqslar 
yoziladi.
Oddiy uch qismli shakl murakkab uch qismli shaklning tarkibiy qismi 
sifatida ham kelishi mumkin. 
Oddiy uch qismli shaklda yashirin imkoniyatlarning rang-barangligi tufayli u 
horij kompozitorlari uchun sevimli bо‘lib, ular mustaqil vokal va cholg‘u pyesalar 
yaratish, nisbatan murakkab shakllar tarkibiga kiritish uchun mazkur shaklga kо‘p 
bora murojaat qilishgan. Oddiy uch qismli shakldan R. Abdullayev, M. Burhonov,
B. Zeydman, M. Leviyev, G.Mushel, K. Kenjayev kabi о‘zbek kompozitorlari ham 
о‘z ijodlarida keng va rang-barang tarzda foydalanishgan.
Asosiy tushunchalar: 
Oddiy uch qismli shakl deganda, albatta, birinchi qism, о‘rtaliq va reprizadan 
iborat simmetrik shakl tushuniladi.