Musiqa nazariyasi

||:A:|| 
+ ||:B + A:|| 
II.
О‘rtaliq qism. 
Oddiy uch qismli shakl о‘rtalig‘ining quyidagi turlarini farqlash mumkin. 
1. Rivojlantiruvchi toifadagi о‘rtaliq qismi.
Mazkur qism noturg‘un 
xarakterga ega bо‘lib, birinchi qism mavzusini rivojlantiradi. Rivojlantiruvchi 
о‘rtaliqli uch qismli shakl 
bir mavzuli
deb yuritiladi.
Shaklning bu kо‘rinishining harfiy ifodasi quyidagicha:
A + A
1
+A. 
2.
О‘rtaliq qismda birinchi qism mavzuining
rivojlovi
: bо‘laklash, 
parchalash, ta’kidlash, garmonik rivojlantirish kabi usullar yordamida ishlov 
beriladi 
(
P.Chaykovskiy. «Yil fasllari», «Troykada» Allegro moderato). Harfiy
ifodasi quyidagicha:
A + R + A.
3. Kontrastlovchi toifadagi, yangi musiqiy materialga tuzilgan
о‘rtaliq 
(L.Betxoven. Sonata №7 III q.). Harfiy ifodasi quyidagicha
:
A + B + A.
Kontrastlovchi о‘rtaliqli uch qismli shakl
ikki mavzuli
deb yuritiladi.

---

78 
4. О‘rtaliq mavzusi aniq ifodalanmagan о‘tishdan iborat bо‘lishi 
mumkin
(L.Betxoven.Sonata №18, III q.). Harfiy ifodasi quyidagicha:
A + о‘tish + A.
III. О‘rtaliq qismdagi garmonik rivojlanish xususida.
.
Oddiy uch qismli shakl о‘rtalig‘ida garmonik rivojlanish oddiy va murakkab 
bо‘lishi mumkin. О‘rtaliqdagi garmonik rivojlanish turi, eng avvalo, uning mavzu 
xarakteri bilan bog‘liq.
О‘rtaliq qismda yangi mavzuning mavjudligi (A + B + A) uzoq tonallikka 
(birinchi qismning asosiy tonalligiga nisbatan) ketish uchun kо‘proq asos beradi. 
Oddiy uch qismli shakl qismlari о‘rtasidagi tonallik nisbatlarning uchta turini 
farqlash kerak: 
1) о‘rtaliqda yangi tonallikka о‘tilmaydi va uning davomida asosiy tonallik
tonika tovushidan uzoqlashiladi;
2) о‘rtaliqda parallel yoki boshqa yaqin tonallikka qisqa muddatli og‘ishma 
hosil qilinadi. Bunday holat, odatda, о‘rtaliqda birinchi davriyaning mavzuiy 
unsurlaridan foydalanilganda yuzaga keladi; 
3) о‘rtaliqning avval boshidan yangi, ba’zan asosiysiga nisbatan uzoq
tonallik paydo bо‘ladi. Asosiy tonallika qaytish yo reprizani bevosita 
tayyorlaydigan taktlarda, yoki butun о‘rtaliq davomida asta-sekin modulyatsion 
harakat bilan amalga oshiriladi. 
Hajman katta bо‘lmagan о‘rtaliqlarda tonalliklar qiyosi beriladi (Shopenning 
№ 24 mazurkasi. C-dur). Anchagina davomli kechadigan о‘rtaliqda, odatda, qator 
oraliq tonalliklar orqali reprizaga asta-sekin о‘tiladi. 
Xajmdan qat’iy nazar, ayrim namunlarda о‘rta qism reprizaning aniq his 
qilinadigan tayyorgarligi bilan yakunlanadi. 
Reprizani tayyorlash uchun qо‘llanadigan keng tarqalgan usul – о‘rtaliqni 
asosiy tonallik dominantasida organ punkti bilan yakunlash. 
О‘rtaliqdan reprizaga о‘tishda ba’zan mavzuiy va tonal reprizalar mos 
kelmasligi kuzatiladi. Masalan, Mendelson
№ 
6 «Sо‘zsiz qо‘shiq» da tonal repriza 
tematik reprizadan 8 takt oldin keladi.
IV. Repriza. 
Oddiy uch qismli shaklning reprizasi uch xil bо‘ladi: