Musiqa nazariyasi

Kuranta
–
 
(ital. “Corrente” – “oquvchan” ma’nosini anglatadi) – nisbatan 
jonli, uch hissali solo raqsi, saroylardagi ballar davomida raqqoslar juftligi 
tomonidan ijro etilgan. Kuranta fakturasi kо‘pincha polifonik, musiqa xarakteri 
boshqacha. U nisbatan harakatchan, musiqiy iboralari nisbatan qisqa va stakkato 
shtrixlari bilan ta’kidlangan. 
3. 
Sarabanda 
–
 
kelib chiqishi ispancha raqs bо‘lib, XVI asrdan beri 
ma’lum. Bu motam-dafn yurishi. Sarabanda kо‘proq solo ijro etilib, kuy va 
akkompanement (jо‘rnavozlik) bilan kechgan. Uning uchun kо‘pincha gomofon 
fakturaga о‘tadigan akkord fakturasi xos.
4. 
Jiga 
–
 
kelib chiqishi irladncha bо‘lgan juda tez, jamoaviy, bir muncha 
komik, dengizchilar raqsi. Bu raqs uchun triolli ritm va (aksariyat kо‘p hollarda) 
fugali bayon (ba’zan esa basso-ostinatoga variatsiya va fuga) xarakterli. 
Hamma raqslar bitta tonallikda qadimiy ikki qismli shaklda yozilgan.
Asosiy raqslardan tashqari, syuitaga deyarli hamma vaqt qо‘shimcha
(kiritma) nomerlar: gavot, menuet, burre, paspe, lur
 
va boshqalar qо‘shilgan. Bu 
raqslar kо‘proq sarabanda va jiga orasida joylashtirilgan. Bundan tashqari, 
syuitaga ba’zida raqs xarakterida bо‘lmagan nomerlar, masalan, ariya, rondo, 
skerso, shuningdek alemanda oldidan muqaddima pyesasi (prelyudiya, uvertyura) 
kiritilgan. 
Qadimiy syuita shunisi bilan qiziqarliki, unda qator strukturalarning 
kompozitsion qirralari shakllangan, ular keyinroq mustaqil musiqiy shakllarga 
rivojlanib о‘tgan.
Kiritma raqslar ketma-ketligida bо‘lg‘usi murakkab uch qismli shakl 
belgilangan. Syuitalardagi dubllar variatsiyali shaklga asos bо‘lgan. Qator 
nomerlarda tonal reja va mavzuviy materialning rivojlanish xarakteri kelgusida 
sonata shakliga asos solgan. Syuitada raqslarning joylashishi anchagina ravshan 
tarzda sonata-simfonik turkum qismlari joylashuvini kо‘zda tutadi.
Qadimiy syuita amalda XVIII va XIXasrlar kesishuvida yо‘qolib bordi.
XIX asrning ikkinchi yarmi syuitasi sof kо‘rinishdagi raqsdan voz kechish, sonata-
simfonik turkumga yaqinlashish, sonatali allegrodan foydalanish, qismlarning 
ma’lum soni yо‘qligi bilan xarakterlanadi.
XIXasrda
yangi syuita
yuzaga keldi, u о‘zining mazmuni va kompozitsion 
qirralariga kо‘ra qadimgisidan farqlanadi. Yangi syuitada dasturiylik tamoyili katta 
ahamiyat kasb etdi.
Yangi syuita asoschisi Robert Shuman bо‘ldi. Uning «Karnaval», 
«Kapalaklar», «Fantastik pyesalar» fortepiano asarlarida nafaqat raqslar, balki 
turli xarakterdagi, о‘zining qahramonlar kayfiyati, holati va kechinmalarini ifoda 
etadigan dasturiy kichik sarlavhalariga ega miniatyuralar keltirilgan. Bunday 
dasturiy syuita rus kompozitorlari ijodida rivojlantirildi: Musorgskiyning 
«Kо‘rgazmadan lavhalar», Rimskiy-Korsakovning «Shahrizoda» asarlari, horijiy 

---

107 
kompozitorlar ijodida esa: Bizening «Bolalar о‘yinlari», Debyussining «Bolalar 
burchagi» asarlari paydo bо‘ldi. 
Keyinchalik syuita janri keng rivojlandi. XIX –XXasr syuitasi qadimgi 
syuitadan