Musiqa nazariyasi

Variatsiyalarni 
joylashtirishda ma’lum
 
qoida kuzatiladi: 
1. Variatsiyalar shunday joylashtiriladiki, har bir navbatdagisi (keyin 
keladigani) oldingisidan murakkabroq bо‘ladi. 
2. Yirik variatsion turkumlarga guruhli joylashtirishlar xos, ya’ni 
mavzuning bir turda variatsiyalanishi belgilariga kо‘ra. Variatsiyalarning yonma-
yon joylashgan har bir guruhi о‘xshash fakturada bayon qilinadi, shu tufayli butun 
asar yirik bо‘limlar tarzida idrok etiladi.
3. Variatsiyalarni birlashtirishda kulminatsiyalarni joylashtirish katta 
ahamiyat kasb etadi. 

---

87 
4. Kontrast tamoyili katta rol о‘ynaydi. Bunga kо‘p jihatdan ayrim 
variatsiyalar uchun nomdosh tonallikdan foydalanish major va minorni taqqoslash 
kontrastini berib, kо‘maklashadi. Variatsiyalar orasidagi kontrastga yonma-yon 
joylashgan variatsiyalarda turlicha fakturadan, masalan ,polifonik va akkordli 
bayondan foydalanish yо‘li bilan ham erishiladi.
Variatsion turkum kompozitsiyasi uchun oxirgi ikki variatsiya tuzilishi va 
xususiyatlari katta ahamiyatga ega.
Oxiridan oldingi variatsiya, asarning tematik ibtidosini esga solib,
mavzuning dastlabki yoki unga yaqin bayoniga qaytadi (Betxoven. «32 
variatsiya»). 
Oxirgi variatsiya esa turkumni tugallaydi va shu sababli tugallovchi va 
umumlashtiruvchi ahamiyat kasb etadi. Odatda, oxirgi variatsiyada yangi, yanada 
murakkab 
 
fakturadan foydalaniladi. Oldingi variatsiyalar bilan solishtirganda u 
kodaning qо‘shilishi sababli kattalashadi (Motsart. Sonata A-dur, II q.; Betxoven. 
Sonata № 12, II q.).
IV.Ikkilik variatsiyalar. 
Ikki mavzuga variatsiya ikkilik variatsiya deb 
ataladi. Odatda, bu bir-biri bilan tafovutlanadigan va bir-birini tо‘ldiradigan 
obrazlardir.
Ikkilik variatsiyalar Vena klassiklari ijodida uchraydi va mavzularni navbat 
bilan bayon qilish hamda izchil variatsiyalash (a+b+a
1
+b
1
+a
2
+b
2
) tamoyili asosida 
tuziladi. 
Gaydnning Es-dur (Paukenwirbel)) simfoniyasidan variatsiyalar ikkilik 
variatsiyalarga tipik misol bо‘la oladi. Bu holda avval boshida ikki mavzu (c-moll 
va C-dur), keyin mavuzalarning har biriga ikkitadan variatsiya bayon qilinadi. 
Ikkilik variatsiyalar tamoyili boshqa kompozitsion tamoyillar bilan 
bog‘langan holda qо‘llanadi. Masalan, Betxovenning №5 simfoniyasidan 
Andanteda avval boshida izchillik bilan о‘tkazilgan ikkilik variatsiya tamoyili 
oxirida erkin rivojlantirish bilan birlashtiriladi. Bu qismda lirik-falsafiy 
xarakterdagi va qahramonlik-marsh xarakteridagi ikkita mavzu (A + B + A
1
+ 
B
1
+A
2
+A
3
rivojlantirish bilan + CV
2
A
4
+о‘tish+A
5
+Koda) taqqoslanadi.