Мусахон Исаков Дилобар Рўзиева

Тизимлилик ва мажмуавийлилик тамойили илмийлик тамойилининг 
давоми бўлиш билан бирга, ўзининг мустақил аҳамиятига ҳам эга. У 
бошқарилаётган тизимнинг вертикал ва горизонтал йўналишлари бўйича 
барча хусусиятларини қамраб олишни кўзда тутади. Тизимлилик ва 
мажмуавийлилик 
тамойили 
бошқарув 
усулларининг 
тарқоқликдаги 
тамойилларига ҳамда бир дақиқалик фойда ва эҳтирос туфайли юзага келувчи 
қарорларга қарши қўйилади. У ишлаб чиқаришнинг бир маромда амалга 
оширилишини таъминлашга хизмат қилади, ишлаб чиқариш учун қулай 
шароит яратади. 
Якка бошқарув ва коллегиаллик корхонани бошқаришнинг муҳим 
тамойилларидан биридир. Бу тамойил, айниқса, акционерлик шароитларида 
фаолият юритувчи корхоналарда аниқ кўзга кўринади. 
Якка бошқарув ҳар бир хўжалик раҳбари ўз ваколати доирасидаги 
масалаларни ҳал қилишда қонун томонидан берилган ҳуқуқларга асосан бир 
ўзи (якка тарзда) қарор қабул қилишини ҳамда корхона фаолияти учун шахсан 
жавобгарлигини англатади. Бундан ташқари, якка бошқарув ходим 
буйруқларни фақат битта бевосита (тўғридан-тўғри) бошлиқдан олиши 
мумкин ёки шарт бўлган ҳолларни ҳам англатади. 
Коллегиаллик корхона жамоасининг ишлаб чиқариш билан боғлиқ 
бўлган қарорларни қабул қилишдаги фаол иштирокида ифодаланади. Маълум 
бир маънода, айниқса, бошқарувнинг ирода билан боғлиқ бўлган усулларида 
коллегиаллик якка бошқарув қарама-қаршиликни англатади. Бозор 
иқтисодиёти шароитларида ушбу тамойилнинг имкониятлари сезиларли 
равишда кенгайтирилган. 
Тартиб ва адолат – бошқарувнинг ҳар бир қадамда ўзини эслатиб 
турувчи тамойилидир. Кўп ҳолларда айнан шу тамойилга кўра корхона ва 
унинг раҳбарига тавсифнома берилади. Корхона раҳбари қанчалик билимли, 
тажрибали, унинг касб маҳорати ва маданияти қанчалик юқори бўлса ҳамда у 
жамоа тўғрисида қанчалик кўп қайғурса, тартиб, адолат кўрсаткичлари 
шунчалик юқори бўлади. қисқароқ қилиб айтганда, тартиб – бу, ҳар бир киши 

---

139 
ва ҳамма нарса ўз жойида бўлишини, адолат эса раҳмдиллик ва одилликнинг 
уйғунлигини англатади. Бошқарувнинг тартиб ва адолат тамойили кадрлар 
тез-тез алмашишининг олдини олиб, корхона обрўининг ўсишига ҳамда бунга 
корхона жамосини қизиқтиришга хизмат қилади.