Muqaddima

9.5. Musta?illik sharoitida tarbiyaning asosiy vazifalari 
Konfusiy:  "Eskini  o’zlashtirgan  va  yangini  tushunishga  ?odir  insongina 
tarbiyachi  bo’la  oladi"  degan  edi.  Musta?illikning  dastlabki  yillaridano?  butun 
mamlakat  mi?yosida  ta'lim-tarbiya,  ilm-fan,  kasb-?unarga  o’rgatish  so?alarini  islo? 
?ilishga  ni?oyatda  katta  zarurat  sezila  boshladi.  Bugungi  kunda  tarbiya  jarayonida 
?am  ?ator  o’zgarishlar  amalga  oshirilmo?da.  Shuni  ta'kidlash  lozimki,  ma'rifat 
xal?imiz, millatimiz ?onidadir. An'anaviy shar?ona karashga ko’ra, ma'rifatlilik fa?at 
bilim va malaka emas, ayni paytda chu?ur ma'naviyat va go’zal axlo? degani ?amdir. 
Bir  ijtimoiy  jamiyatning  ikkinchisiga  almashishi,  shuningdek,  milliy 
musta?illik va uning ne'matlari, respublikamiz fu?arolarida tub o’zgarishlarni vujudga 
keltirmo?da.  Milliy  tuy?u,  ?iyofa,  xarakter,  ta'b,  kuy,  ra?s,  ma'naviyat,  ?adriyat 
?amda  ru?iyat  ta'siri  ostida  o’zining  tub  mo?iyatini  aks  ettira  boshladi.  O’tmishning 
boy merosi, uning an'analari milliy isti?lol tufayli o’z egalariga ?aytarib berildi.  
Fu?arolarning 
ijtimoiy 
ongi 
asta-sekin 
o’zgarib  borishi  natijasida 
etnopsixologik  xususiyatlar  tiklana  boshladi,  milliy,  umumbashariylik  xislatlari 
o’rtasida adolatlilik, teng ?u?u?lilik alo?alari o’rnatilmo?da. 
XXI  asrda  shaxs  shakllanishida,  uning  tarbiyalanganlik  darajasini  ortishida 
dinning,  xususan  "?adis"  ilmining  a?amiyati  kattadir.  Shaxslararo  munosabatda 
tenglik,  ?amxo’rlik,  samimiylik,  o’zaro  yordam,  simpatiya,  antipatiya,  ?amdardlik, 
sevgi-mu?abbat singari      milliy    xususiyatlarni      tarkib  toptirishda    ?adislarning  roli 
yanada ortadi. 
O’zbek  oilasida  tarbiya  mo?iyati,  mazmuni  tarbiyaning  kundalik  rejasi, 
bolalarga  ta'sir  o’tkazish  vositasini  tanlash  va  undan  unumli  foydalanish  o’ziga  xos 
xususiyatga ega, chunki uning asosida xal? an'analari yotadi. 
O’zbek  xal?ining  etnopsixologak  xususiyatlaridan  unumli  foydalanish  ?ar 
tomonlama  tara??iy  etgan  inson  shaxsini  tarkib  toptirishda  mu?im  rol  o’ynaydi. 
Abdulla Avloniy aytganidek: " Tarbiya biz uchun yo ?ayot, yo  mamot, yo najot, yo 
?alokat, yo saodat - yo falokat masalasidir". 
Yosh  avlod  tarbiyasida  milliy  ru?iyat,  umuminsoniy,  xal?chil  milliy 
?adriyatlar, urf-odatlar, an'analar yetakchi o’rin tutmo?i lozim (tarbiya etnopsixologik 
va etnopedagogik munosabat). Bular or?ali yoshlarda ?uyidagi fazilatlarni tarbiyalash 
lozim: 
a) 
yoshlarda vatanparvarlik ?is-tuy?ularini shakllantirish; 
b) 
xayrixo?lik, odamlarga .?urmat, me?r-shaf?at; 
v) 
kattalarni ?urmat ?ilish, e'zozlash; 
g) 
muloyimlik; 
a)       IShbilarmonlik, mo?irlik, ishchanlik, i?tisodiy tafakkur; 
e) 
kichik yoshdan me?natsevarlik; 
j) 
jismoniy ba?uvvatlik; 
z) 
axlok-odoblilik; 
i) oilaparvarlik; 
k) ayollarga ?urmat; 

---

l) o’zaro ?amkorlikka intiluvchanlik. 
Ma'lumki,  yoshlarning  ma'naviy-axlo?iy  tarbiyasi  bilan  oila,  ma?alla,  ta'lim 
muassasalari,  ommaviy  axborot  vositalari,  ?u?ukni  mu?ofaza  ?iluvchi  tashkilotlar, 
ilmiy-pedagogik kadrlar shu?ullanadilar. Tarbiya jarayonida barcha ishtirokchilarning 
ba?amji?atlik  bilan  olib  boradigan  ishlarigina,  o’zining  ijobiy  natijalarini  berishi 
mumkin. 
"Kadrlar  tayyorlash  Milliy  dasturi"  ni  amalga  oshirish  vazifalari  ana  shuni 
ta?ozo ?iladi. 
 
Takrorlash va mu?okama ?ilish uchun savollar 
 
1. Tarbiya - bu ?anday jarayon? 
2. Shaxsni tarbiyalashning asosiy yo’nalishlari nimalardan iborat? 
3. Shaxs shakllanishiga ta'sir etuvchi omillarni ko’rsating. 
4. "Tarbiyasi ?iyin" bolalar klassifikasiyasini keltiring. 
5. Tarbiya jarayonining samaradorligini oshiruvchi psixologik 
mexanizmlar nimalardan iborat? 
6. 
Tarbiyaning etnopsixologik masalalari ?anday?