Muqaddima

PO’STLOQ SOHALARI TUZILISHIDA  
USTUNLAR TAMOYILI 
 
     1950-yillarning oxirida V.Mautkals mushuk miyasi po‘stlog‘ining har xil  ohanngdagi 
rag‘batlarga  javobini  o‘rganib,  qiziq  ma‘lumotlar  oldi.  Agar  mikroelektrodlar  po‘stloq 
yuzasiga perpendikulyar yo‘nalishda sekin-asta botirilsa, elektrodga duch kelgan barcha 
neyronlar  ma‘lum  ohangdagi  qo‘zg‘alishga  (masalan,  teriga  sekin  tegishga)  bir  xilda 
javob beradi. Elektrodlar  po‘stloqqa burchak ostida kiritilsa, muayyan ta‘sirotga har xil 
ohangda  javob  beradigan  neyronlarga  duch  keladi.  Bu  tajribalar  natijasida  sensomotor 
po‘stloq oddiy faol birliklardan – ustunlardan iborat, degan xulosa qilindi. Har qaysi faol 
ustun  besh-oltita  jips  joylashgan  neyronlarni  o‘z  ichiga  olgan  morfologik  modullardan 
iborat. Mikromodulda  bir nechta  piramidal  hujayralar  bo`lib, ularning  apikal dendritlari 
bir-biriga juda yaqinlashgan.Bu yaqinlik tutamga yig‘ilgan dendritlar o‘rtasida o‘zaro  
 

---

 
 
81 
 
25-
расм. Ярим шарлар 
пўстлоғининг устунлар та- 
мойилида тузилишини 
кўрсатувчи схема. 
1—оралиқ нейронлар; 2— 
оралиқ нейронларда тугай-. 
диган афферент толалар; 
3—пирамида нейронларда 
тугайдиган афферент тола- 
лар; 4—тормоаловчи 
нейронларда тугайдиган ён 
шох; 5—устундан 
ташқарига чиқувчи _аксон- 
лар;  6—устун  ичида  боғланишларни  таъминлов-чи  ён  шох;  7—пирамида 
ҳужайралар 
elektrotonik  ta‘sirlanishlarni  yuzaga  chiqarish  uchun 
asos  bo`lib, neyronlarning sinxron faoliyatini ta‘minlasa 
kerak. 
     Vertikal  bo‘yicha  tartibli  joylashgan  piramidal 
hujayralar  atrofidagi  yulduzsimon  hujayralar  talarno-
kortikal  tolalarga  sinapslar  orqali  ulangan  (25-rasm). 
Tormozlash  qobiliyati  bo`lgan  ba‘zi  yulduzsimon 
hujayralarning  uzun  dendritlari  gorizontal  yo‘nalishda 
qo‘shni  ustunlarga  o‘tgan.  Piramidal  hujayralarning 
aksonlari  orqaga  qaytgan  yon  shoxlarga  ega  bo`lishi  mumkin.  Bu  yon  shoxlardan 
qaytgan  impulslar  bitta  modulga  kirgan  neyronlar  qo‘zg‘aluvchanligini  oshirishi 
mumkin, qo‘shni modullarga esa tormozlovchi ta‘sir o‘tkazadi. Bitta talarno-kortikal tola 
bilan  bog‘liq  neyronlar  diametri  500-600  mkm  bo`lgan  mikromodul  ustunni  tashkil 
qiladi. Yuqorida aytib o‘tilganidek, har qaysi ustun funksional birlikni tashkil qiladi va 
undagi neyronlar ma‘lum ohangdagi ta‘sirotga bbir xilda javob beradi. 
     Ustun  tamoyilida  tuzilish  faqat  somatosensor  sohaga  emas,  balki  ko‘ruv,  eshituv  va 
boshqa sohalarga ham xos. 
     Miyaning sintetik faoliyatini bir talay modullar yig‘indisi ta‘minlaydi, degan fikr bor. 
Bu  birlashmalar  o‘zgaruvchan  bo`lib,  undagi  modullar  vaziyat  o‘zgarganda  boshqa 
modullar tarkibida faollik ko‘rsatishi mumkin. 
     Katta  yarim  sharlar  po‘stlog‘ining  ustun  tamoyilida  tuzilishni  va  faoliyatlarni 
o‘zgaruvchan ustun  –  modullar birlashmalari yuzaga chiqarishini tan olish faoliyatlarni 
po'‘tloqda ma'‘um soha bilan bog'‘angan, degen tasavvurga zidlik qiladi.