Muqaddima

METASIMPATIK NERV TIZIMI 
Metasimpatik tizim 
     So‘nggi  vaqtlarda  avtonom  nerv  tizimining  uchinchi  bo`limi  –  metasimpatik  nerv 
tizimiga katta ahamiyat berila boshlandi. Bu tizim ichki a‘zolar faoliyatini boshqarishda 
muhim  rol  o‘ynaydi.  Masalan,  hazm  tizimi  a‘zolari  tashqi  nervlardan  butunlay  xalos 
qilingandan keyin ham, o‘z faoliyatini deyrali o‘zgarmagan holda saqlab qoladi. Demak, 
bu a‘zolar faoliyatini ular devorida joylashgan intramural tugunlar boshqarib turadi. 
     Metasimpatik nerv tizimi ko‘p jihatdan avtonom nerv tizimining boshqa bo`limlaridan 
farq qiladi. 1. Metasimpatik tizim faqat o‘zi harakat qilish qobiliyatiga ega bo`lgan ichki 
a‘zolarni  nervlaydi;  ularning  harakat  qilish,  so‘rish,  shira  ajratish  faoliyatlarini  nazorat 
qiladi;  mahalliy  qon  aylanishiga  va  endokrin  unsurlar  faoliyatiga  ta‘sir  qiladi.  2. 
Metasimpatik tizim simpatik va parasimpatik tizimlar bilan sinapslar orqali bog‘langan, 
ammo somatik nerv tizimiga bevosita aloqasi yo‘q. 3. Umumiy ichki afferent  yo`llaridan 
tashqari,  o‘zining  sensor  qismi  bor.  4.  Nerv  tizimining  boshqa  qismlari  bilan  qarama-
qarshi  munosabatda  emas.  5.  Markaziy  nerv  tizimidan  muxtorlik  darajasi  simpatik  va 
parasimpatik  tizimlarnikidan  yuqori.  6.  Metasimpatik  tizim  faoliyatini  maxsus  dorilar 
yordamida  to‘xtatish  a‘zolarning  ritmik  harakat  qilish  qobiliyatini  yo‘qolishiga  olib 
keladi. 7. Metasimpatik  nerv tizimi o‘z mediatorlariga ega. 
     Avtonom  nerv  tizimi  bo`laklari  bir-biridan  farq  qilishidan  tashqari,  somatik  nerv 
tizimidan  ajratib  turadigan  xossalarga  ham  ega.  Birinchi  va  asosiy  tafovut  tizimlar 
effektor  neyronlarining  MNT  da  egallagan  joyida.  Avtonom  nerv  tizimining  effektor 
neyronlari orqa va bosh miyadan tashqarida joylashgan. Somatik nerv tizimining effektor 
neyronlari esa orqa miyaning kul rang moddasida joylashgan. 
     Ikkinchi  tafovut  shundaki,  orqa  miyaning  oldingi  ildizlari  kesib  tashlansa,  somatik 
efferent  tolalar  bitta  qolmay  yemirilib  ketadi.  Avtonom  nerv  tizimining  efferent  tolalri 
o‘zgarmaydi, chunki somalari chetdagi tugunlardagi neyrinlarning o‘simtalaridir. 
     Uchinchidan,  somatik  nervlar  orqa  miya  va  miya  stvolidan  bir  tekis,  segmentma-
segment  chiqqn.  Ular  tanada  biri  tarqalgan  sohani  ikkinchisi  ham  nervlaydi.  Avtonom 
nerv  tizimi  tolalari  MNTning  chegaralangan  va  bir-biridan  ancha  uzoq  bo`lgan 
markazlardan (mezensefal, bulbar, sakral va torakolyumbal)  chiqadi. 
     Yana bir tafovut shundaki, avtonom nerv tizimi tolalari ingichka, miyalinsiz. Ulardan 
qo‘zg‘alishning  o‘tish  tezligi  1-3  m/s  dan  oshmaydi,  qo‘zg‘aluvchanligi  past  va 
xronaksiyasi katta. 

---

 
 
87