Muqaddima

BAZAL YADROLAR 
 

---

 
 
78 
 
     Yarim  sharlar  po‘stlog‘ining  bir‘biriga  qaratilgan  medial  qismlari  ichida  bir  guruh 
yadrolar  joylashgan.  Ular  bosh  miya  asosiga  yaqin  bo`lgani  uchun  bazal  yadrolar,  deb 
ataladi. Sut emizuvchilarda bu yadrolarga dumli o‘zak va po‘choqdan iborat targ‘il tana, 
oqimtir yadro, qora modda va subtalarnik yadro kiradi (24-rasm). 
     Bazal  yadrolarga  keladigan  afferent  signallarning  ko‘p  qismini  targ‘l  tana  qabul 
qiladi.  Bu  signallarning  manbai  uchta:  katta  yarim  sharlarning  barcha  sohalari, 
talamusning yadrolari va qora modda. Efferent tolalr targ‘il tanadan oqimtor yadroga va 
qora  moddaga  o‘tgan.  Qora  modda,  targ‘il  tana  va  talamusga  o‘tgan    yo`llar 
dofaminergik tuzilmalardan iborat. 
     Oqimtir  tananing  ichki  qismidan  bazal  yadrolarning  eng  muhimi  bo`lgan  efferent 
yo`li boshlanadi. Bu yoi asosan talamusda, qisman o‘rta miyada tugaydi. Bazal yadrolar 
katta  yarim  sharlar  po‘stlog‘ining  assotsiativ  sohalarini  motor  sohalari  bilan  po‘stloq 
ostidan bog‘lab turadigan zanjirning bir halqasi. 
     Bazal  yadrolarning  fukksional  ahamiyati  ular  shikastlanganda  yaqqol  ko‘rinadi. 
Maymunlarda  oqimtir  yadroning  ikki  tomonlarna  yemirilishi  harakatlarning  keskin 
kamayib  ketishiga,  mimikaning  susayishiga  olib  keladi.  Muskullarda  plastik  tonus 
rivojlanadi, tanasi noqulay vaziyatda  bo`lsa ham, hayvon uni uzoq  vaqt o‘zgartirmaydi. 
Oqimtir  yadrosi  shikastlangan  bemorlar  harakatlarida  noaniqlik  paydo  bo`ladi  va 
qo‘shimcha harakatlar kamayadi (masalan, odam yurganida qo`llari qimirlarnaydi). 
     Dumli  yadrosi  shikastlangan  maymunlar  serrayib  qotib  qoladi,  og‘riqni  sezish 
susayadi,  chamalash  reflekslari  yo‘qoladi.  Odamlarda  esa  atetoz  paydo  bbo`ladi,  ya‘ni 
qoi-oyoqlar  tinmay  betertib  harakatlanib  turadi.  Bu  harakatlar  kuchayib,  butun  tana 
muskullariga  tarqalishi,  ritmi  yo‘qolib,  betertib  bo`lib  ketishi  ham  mumkin.  Bu  holat 
xoreya  deyiladi.  Atetoz  va  xoreya  targ‘il  tananing  oqimtir  yadroga  o‘tkazib  turadigan 
tormozlovchi ta‘siri yo‘qolishi natijasidir, degan fikr bor. 
     Targ‘il  tananing  shikastlanishi  qo‘shimcha  harakatlarni  ham  kuchaytiradi.  Odam 
gapirganda  mimikasi  kuchayadi,  gapning  ma‘nosi  va  mimika  muskullarining 
harakatlanish jadalligi o‘rtasida monandsizlik kuzatiladi. 
     Bazal yadrolarning ma‘lum qismlarini elektr toki bilan ta‘sirlash ularning harakatlarni 
boshqarishda  ishtirok  etishini  isbotlaydi.  Targ‘il  tanani  ta‘sirlash  hayvonlarda  aylanma 
harakatlarni  yuzaga  chiqaradi  –  bosh  va  tana  ta‘sirlashga  qarama-qarshi  tomonga  sekin 
aylanadi. Oqimtir yadro rag‘batlantirilsa, bosh miya po‘stlog‘ining motor sohasi yuzaga 
keltiradigan harakatlar tormozlanadi. 
     Hozir  bazal  yadrolar  harakatlarni  boshqaradigan  ko‘p  pog‘onali  tizimning  muhim 
qismi  deb  hisoblanadi.  Bazal  yadrolar  miya  yarim  sharlari  po‘stlog‘ining  assotsiativ 
sohalaridan  ma‘lumotlarni  olib,  shu  ondayoq  maqsadga  erishishga  qaratilgan  zarur 
harakatlaar  rejasini  tuzishda  ishtirok  etadi.  Bu  reja  to‘g‘risidagi  axborot  gipotalamusga 
o‘tib, miyachadan kelgan axborotga qo‘shiladi. Impulslar talamusdan po‘stloqning motor 
sohasiga  yetib  keladi.  Po‘stloqdan  harakatlar  rejasi  miya  stvoli  va  orqa  miya 
segmentlariga tushib, motoneyronlar orqali tegishli muskullarni ishga soladi.