Muqaddima

 
MIYA TURLI TUZILMALARINING HISSIYOTLAR  
RIVOJLANISHIDAGI AHAMIYATI 
Hissiyotlarning  yuzaga  chiqishi  gomeostazni  ta‘minlovchi  va  fiziologik  ritmlarni 
boshqaruvchi tuzilmalarga bog‘liq. Buning ajablanadigan joyi yo‗q, chunki och yirtqich 
hayvon  ovqatga  bo`lgan  ehtiyojini  qondirish  uchun  (gomeostazni  saqlash)  o
‘
zidan 
kichikroq  hayvonga  hujum  qiladi  va  o
‘
zidan  kuchliroq  hayvonning  tajovuzidan 
qo
‘
rqib,vahimaga tushadi (hissiyotlar). 
Hissiyotlarga  daxlli  miya  tuzilmalaridan  eng  muhimi  limbik  tizimdir.  Bu  tizimga 
talamusning oldingi yadrolari va sal pastroqda joylashgan gipotalamus kiradi. Hissiyotlar 

---

 
 
290 
 
qo
‘
zg
‘
atuvchi vegetativ reaksiyalarni gipotalamusning maium qismlari yuzaga chiqaradi. 
0
‘
rta  miyaning  yon  qismida  chuqur  joylashgan  bodomsimon  yadro,  u  bilan  yonma-yon 
turgan  gippokamp  ham  limbik  tizim  tarkibiga  kiradi.  Gippokamp  va  limbik  tizimning 
boshqa  tuzilmalarini  belbog
‘
  pushta  o
‘
rab  olgan.  Deyarli  barcha  analizatorlardan  miya 
po
‘
stlog‘iga  ke  uvchi  afferent  impulslar  limbik  tizimning  qaysidir  tuzilmasidan  o
‘
tadi. 
Po
‘
stloqdan chetga yoi olgan impulslar ham;o
‘
z navbatida bu tuzilmalardan o
‘
tadi. 
Bodomsimon  yadroni  elektr  toki  bilan  bevosita  ta‘-  sirlash  qo
;
rqish.g‗  azablanish, 
tajovuz  hissiyotlarini  yuzaga  chiqaradi.  Bu  yadroni  gippokamp  bilan  qo
‘
shib  olib 
tasMash  tajovuzkor  maymunlarni  yuwosh  va  ishonuvchan  qilib  qo
‘
yadi.  Hissiyotlar 
rivojlanishi  ko
‘
p  jihatdan  to'rsimon  tuzilmaga  ham,  po
‘
stloq  osti  yadrolariga  (qora 
substansiya) ham bog
‘
liq. 
Katta yarim sharlar po
‘
stlog/ining talamus bilan bevosita boglangan peshona sohalari 
hissiyotlar uchun katta ahamiyatga ega. Buning isboti sifatida fiziologiya va psixologiya 
darsliklarida  ko
‘
p  marta  keltirilgan  misolni  eslatamiz.  18‘8  yil  13  sentabr  kuni  yuz 
bergan  baxtsiz  hodisa  natijasida  Geydja  ismli  kishining boshidan  uzunligi  1  m, vazni 5 
kg temir nayza teshib o‗tib, chap yarim shaming peshona bolagini kesib ketadi, U tirik 
qoladi, ammo fe‘l-atvori butunlay o
‘
zgaradi.  Yoqimtoy,  xushchaqchaq, ishchan  bo`lgan 
Geydja, tuzalganidan keyin qo
‘
pol, baqiroq, jonsarak shaxsga aylanadi. 
Birinchi  jahon  urashida  miyasining  peshona  sohasidan  yarador  bo`lganlarda 
o
‘
tkazilgan  kuzatishlar  ham  bu  sohalarning  hissiyotlar  shakllanishida  muhim  ahamiyati 
borligini ko
‘
rsatdi.