Muqaddima

ME’DANING HARAKAT FAOLIYATI 
 
Me‘daning  silliq  muskullari  uning  harakatlarini  yuzaga  chiqaradi.  Bu  harakatlar 
tufayli iste‘mol qilingan ovqat me‘da shirasiga aralashadi, pilorik qism tomon siljiydi va 
oz- ozdan o
‘
n ikki barmoq ichakga o‗tadi. 
Ko
‘
p: ovqat yeyilgandan keyin ma‘lum vaqtgacha kengayib ketgan me'da harakatlari 
juda  sost  bo'ladi.  Bir  oz  vaqt  o
‘
tgach,  me‘da  motorikasi  kiichaya  boshlaydi.  Odatda 
harakatlar me‘daning qizilo'ngachga yaqin sohasidan boshlanib, pilorus tomon tarqaladi 
Muskullarning  qo'zg‘alishi  va  qisqarishi  kardial  sohada  joylashgm  me‘da  harakatlari 
ritmining yetakchisi faoliyatiga bog'liq. 
Ballonografik usulda qayd qilingan me‘da harakatlarining egri chizig'ida uch turdagi 
qisqarish    to`lqinlari  tafovut  qilinadi.  Birinchi  turdagi  oddiy  toiqinlar  juda  kichik 
amplitudaga  ega  bo`lib,  5—20  s  davom  etadi.  Ikkinchi  turdagi  toiqinlar  amplitudasi 
kattaroq,  iilar  hosil  qilgan  bosim  10—20  mm  s.  u.  ga  yetadi.  Bu    to`lqinlar  12—60  s 
davom  etadi.  Bu  ikki  turdaga  toiqinlar  me‘da  muskullarimng  bosqichli  harakatlarini 
ifodalaydi. Bulardan tashqari, tonik qisqarishlar ham kuzatiladl 
Me‘daning  pilorik  qismi  uchun  ucliinchi  turdagi  qisqarishlar  xos.  Bu  qisqarishlar 
me‘da  tonusining  ortib,  pasayishini  ifodalaydigan  toiqmlar  bo‘  lib,  anclia  yuqari 
amplituda  va  chastotaga  ega.  Ular  me'da  bo‗shlig‘idagi  bosimning  ‗0—60  mm  s.  u, 
gacha ko
‘
tarilishini ta‘minlaydi. 
Birinchi va ikkinchi turdaga qisqarishlar ovqatni shiraga aralashtirsa, uchinchi turdagi 
qisqarishlar  ximusni  sekin-asta  me‘dadan  ichakka  o'tishini  ta‘minlaydi  Me‘da 
harakatlarini  ham  nerv  va  gumoral  mexanizmlar  boshqaradi  Parasimpatik  nerv  tizimi 
ta‘sirida  me‘daning  harakat  faoliyati  kuchayadi:  qisqarishlar  chastotasi  va  kudu  ortadi, 
qisqarishlarning  me‘da  bo'ylab  o'tish  tezligi  oshadi,  mtijada  ximusning  ichakka  o'tishi 
jadallashadi.  Ammo,  adashgan  nerv  ovqat  yeyilgandan  keyin  me‘daning  bo
‘
shashib 
ketishida ishtirok etadi. Yog‘li ovqat iste‘mol qilgandan keyin yuzaga chiqadigan me‘da 
motorikasining tormozlanishi ham o‘n ikki barmoq ichakdan adashgan nerv orqali sodir 
bo'ladigan  refleksdir.  Demak,  me‘da  motorikasini  kwhaytimvchi  va  tormozlovchi 
efferent impulslar adashgan nerv tolalari orqali o'tadi. 
Simpatik  nerv  tizimi  me‘da  harakatlarini  tormozlaydi,  Me‘da  motorikasini 
tormozlovchi  va  rag'batlantimvchi  reflekslar  turli  retseptorlarning  qo
‘
zg
‘
alish  natijasida 
yuzaga  chiqadi.  Hazm  tizimining  me‘dadan  yuqoridagi  qismlaridagi  retseptorlarning 
qo'zgalishi,  odatda,  me‘da  harakatlarini  kuchaytiradi;  me‘dadan  distalroq  joylashgan 
retseptorlarning  kuchli  qo'zg'alishi  me‘da  motorikasini  tormozlaydi.  Bu  refleksSammg 
reflektor  yoylari  markaziy  nerv  tizimining  turli  qismlarida  hamda  chetdagi  tugun  va 
chigallarda ulanadi. - 
 
Gumoral  omillardan  me‘da  motorikasiga  bir  qator  hazm  tizimi  gormonlari  kuchli 
ta‘sir  korsatadi.  Gastrin,  serotonin,  motilin  va  insulin  me‘da  harakatini  kuchaytirsa, 
sekretin
?
 xoletsistokinin-pankreozimin va ba‘zi peptidlar ularni tormozlaydi, 
Ovqatning  qaytadan  toiiq  ishlanishi  va  undagi  moddaSaming  o'zlashtmlislii  uchun 
ximusning  o
‘
n  ikki  barmoq  ichakka  oz-ozdan  o
‘
tishi  muhim.  Bu  shart;  maxsus  piloro- 

---

 
 
187 
 
duodenal refleks orqali bajariladi. Nahorda pilorik sfmkter ochiq bo‗ladi Xlorid kislotaga 
aralashgan ovqatning bir qismi ©3n ikki barmoq ichakka o
‘
ti$hi bilan. u yerdagi ishqoriy 
muhit  kislotalikka  aylanadi.  Bu  pilorik  sfmktemi  reflektor  yo‗l  bilan  berkitadi  Ichakka 
ajraluvchi  me‘da  osti  bezi  shirasi,  o
‘
t-safro  va  ichak  shirasidagi  ishqorlar  me‘dadan 
o
\
tgan  xlorid  kislotani  neytrallaydi  va  muhitni  yana  ishqoriy  qiladi,  Зфтйшн  berkitgan 
refleks so
`
nib
`
 u ochiladi va ximusning yana bir qismi o‗n ikki barmoq ichakka o
`
tadi. 
Bu reflsksdan tashqari, ximusning ichakka o'tishi uchun me‘da muskullari qisqarishi 
tufayli  yuzaga  chiqadigan  me‘da  va  ichak  bo
`
shliqlaridagi  bosimlar  o
‘
rtasidagi  farq, 
ovhatning  yumshoq-qattiqligi,  ichakka  oldin  o‗tgan  ovqat  moddalarning  parchalanish 
tezligi va boshqa omillar ahamiyatga ega.