Muqaddima

 
ME’DA SEKRETSIYASINING ICHAK BOSQICHI 
 
Me‘dada  qayta  ishlanib  bo`lmagan  ovqat  oz-ozdan  pilorusdan  o‘n  ikki  barmoq 
ichakka  o‘tib,  bu  yerdagi  mexanik  xemoretseptorlarni  qo
‘
zg
‘
atish  yo`li  bilan  medada 
shira  ajralishiga  ta‘sir  qiladi.  Bu  reflekslardan  tashqari,  ichakdan  oziq  moddalarning 
parchalanish  mahsulotlari  qonga  so'rilib,  me‘dada  shira  ajralishini  kuchaytiradi.  Bu 
moddalar  me‘da  bezlariga  bevosita  yoki  gastrin  va  gistamining  qondagi  miqdorini 
ko'paytirish yoli bilan ta‘sir qiladi. 
Me‘da sekretsiyasining uchinchi bosqichida bu jarayonni tormozlovchi omillar ta‘siri 
kuchliroq.  Bular  ta‘sirida  shira  ajralishi  asta-sekin  kamayib,  oxirida  batamom  to'xtaydi 
Yog'lar  parchalanishida  hosil  bo'lgan  yog
‘
  kislotalar.  kraxmal  parchalari  dekstrinlar  va 
vodorod  ionlari  ichakdan  meda  sekretsiyasini  tormozlaydi.  Bu  tormozlanishning 
mexanizmi  ancha  murakkab.  Masalan,  yog
‘
larning  parchalanish  mahsulotlari  me‘da 
sekresiyasini  ichak  gormonlari  xoletsis-  tokinin  va  gastroingibitor  peptid  yordamida, 
xemoretseptorlar orqali reflektor yoi bilan va gipofizdan antidiuretik gormonning qonga 
o'tishini tezlashtirib, neyrogumoral yoi bilan tormozlashi mumkin. 
Tashqi  muhit  o'zgarishlari,  xususan  havo  haroratinmg  juda  yuqori  bo`lishi,  me‘da 
bezlari  faoliyatini  tormozlaydi.  Markaziy  Osiyo  hududida  bu  hoi  yoz  oylarida 
ovhatlanishda e‘tiborga olinishi zarur. Saraton kunlari iste‘m‘ol qilinadigan ovqat yog‘li 
bo'lmagani,  shira  ajralishini  kuchaytiradigan  masalliqlarga  boy  bo`lgani  (ziravorlar, 
achchiq-chuchuk) maqsadga muvofiq. 
Ko
‘
rinib  turibdiki,  me‘da  sekretsiyasini  murakkab  nerv  va  gumoral  mexanizmlar 
boshqarib  turadi.  Sekretsiyaning  turli  bosqichlarida  bu  mexanizmlar  o
‘
rtasidagi  nisbat 
o'zgaradi:  shira  ajralishi  boshlanishida  reflektor  ta‘sirlar  kuchli  bo'lsa,  ikkinchi  va 
uchinchi bosqichlarda gumoral mexanizmlarning ahamiyati ortadi. 

---

 
 
186 
 
Ammo,  bu  mexanizmlar  o
‘
rtasida  qat‘iy  chegara  yo‘q.  To‘g‘rirog‘i,  ular  o
‘
zaro 
bog‘langan. Me‘da bezlarining asosiy sekretor nervi —adashgan nervning qo
‘
zg
‘
alishi bir 
tomondan,  bevosita  sekretor  hujayralarga  ta‘sir  etib,  shira  ajralishini  tezlashtiradi. 
Ikkinchidan, bu nervlar qo
‘
zg
‘
alganida hujayralardan gastrinning qonga o
‘
tishi teziashadi 
va shira ajralishi ko'payadi.